Tefsir bir-r'ejj

Et-tefisru bi-r-r'ej – racionalno tumačenje Kur'ana. Racionalni tefsir podrazumijeva samostalno iznalaženje rješenja nakon što komentator stekne znanja iz arapskog jezika, te o odnosu Arapa prema arapskom jeziku, o značenjima pojedinačnih riječi i različitim nijansama njihovih skrivenih poruka. Nadalje od komentatora koji se bavi racionalni tumačenjem očekuje se da bude osposobljen da se koristi pjesništvom predislamskog doba, da pronikne u povode objave, da poznaje derogaciju i druge pretpostavke koje su mu potrebne kao komentatoru Kur'ana. Vidimo da se ovdje ne radi o pukom tumačenju na osnovu razuma, tj. onim što nam osobi može naumpasti čim čuje neki ajet pa da ga po svom nahođenju protumači. Ne, nego je potrebno ovladati određenim disciplinama da bismo, opet pomoću njih, nakon uloženog napora iznalazili rješenja i tumačenja kur'anskog teksta.

S jedne strane, imamo protagoniste ovog tefsira, dok s druge strane imamo one koji ga osporavaju. Glavni uvjeti da bi racionalni tefsir bio prihvaćen jeste da onaj ko se njime bavi ispunjava uvjete za mufessira, te da ova vrsta tefsira ne dolazi u sukob da vjerodostojnom tradicijom. Na kraju treba reći da nema čisto ni tradicionalnog ni racionalnog tefsira, jer u svakom od tefsira ima i jedne i druge vrste tefsira. Svrstavaju se shodno tome šta u njima više preovladava, da li tradicionalno, da li racionalno.

Oni koji smatraju da racionalni tefsir nije dozvoljen pozivaju se na:
- ajete u kojima se zabranjuje govoriti o onome o čemu se nema znanja,
- ve enzelna alejke-z zikre litubejjine li-n naasi leallehum jetefekkerun – doista mi tebi objavljujemo da objasniš ljudima ono što im se objavljuje da bi oni razmislili. Ovaj ajet ograničava tumačenje Kur'ana samo na Poslanika, a.s.,
- hadise o zabrani tumačenja Kur'ana na osnovu vlastitog mišljenja (men kaale fil kur'ani bi re'jihi fe esaabe fe kad ahtae – ko kaže o Kur'anu po svom mišljenju pa i pogodi značenje, pogriješio je),
- izreke nekih ashaba i tabiina iz kojih se razumije da su se ustručavali tumačiti Kur'an razumom (npr. prenosi se da je Ebu Bekr rekao: Koja će me zemlja nositi, a koje nebo pokrivati kada bih rekao ono što ne znam").

Oni koji dozvoljavaju racionalni tefsir odgovorili su na navedene argumente na sljedeći način:
- racionalni mufessiri ne tumače Kur'an bez znanja, već na osnovu naučnih disciplina kojima vladaju,
- Poslanik, a.s., protumačio je samo neke pa je mufessirima dozvoljeno da tumače one ajete koje on nije tumačio,
- spomenutim hadisima se zabranjuje tumačenje mutešabih ajeta ili je moguće da se oni odnosi na one koji su slabi poznavaoci islamskih znanosti a tumače Kur'an,
- neki istaknuti su se ustručavali tumačiti Kur'an iz pobožnosti i bogobojaznosti.
Oni koji smatraju racionalni tefsir dozvoljenim pozivaju se na sljedeće dokaze:
- mnogi ajeti podstiču ljude na razmišljanje (Kako oni ne razmisle o Kur'anu ili su im na srcima katanci?!)
- kada racionalni tefsir ne bi bio dozvoljen onda ni idžtihad u fikhu ne bi bio dozvoljen jer i on podrazumijeva tumačenje ajeta i hadisa na osnovu vlastitog razumijevanja,
- ashabi su pojedine ajete različito tumačili što ukazuje na to da su se oni koristili vlastitim razumom pri tumačenju Allahovih riječi, te kada bi tumačenje Kur'ana podrazumijevalo samo oslanjanje na predaje onda Poslanikova, a.s., dova koju je proučio za Ibn Abbasa koji je bio poznati tumač Kur'ana ne bi imala smisla

Najpoznatiji racionalni tefsiri su:

- Fahrudin er-Razi: Mefatihul-gajbi,
- Bejdavi: Envarut-tenzil ve esrarut-te'vil,
- Ahmed en-Nesefi: Medarikut-tenzil ve hakaikut-te'vil,
- Muhammed el-Hazin: Lubabut-te'vil fi me'anit-tenzil,
- Ebu Hajjan el-Endelusi: El-Bahrul-muhit,
- Nejsaburi: Garaibul-Kur'an ve regaibul-furkan,
- Sujuti, Mehalli: Tefsirul-dželalejni,
- El-Hatib eš-Širbini: Es-Siradžul-munir,
- Ebu Su'ud: Iršadu-akli-selim ila mezaja el-kitabil-kerim,
- Mahmud el-Alusi: Ruhul-meana fi tefsiril-ku'ranil-azim ve seb'il-mesani.