Panislamizam

Termin panislamizam nastao je u osmoj deceniji 19. stoljeća u evropskoj orijentalistici i njime je označavana ideologija pokreta čiji je cilj bio povezivanje muslimanskih zemalja u jedan blok na čelu s Osmanskim carstvom. Panislamizam ima cilj koji imaju i drugi pan-pokreti svoga vremena, kao što su pangermanizam i panslavizam, naprimjer, koji su imali ambiciju ujedinjenja germanskih odnosno slavenskih naroda u jednu političku zajednicu. Svi spomenuti pokreti rezultat su historijskih okolnosti i međunarodne konstelacije, a danas se na njih gleda samo kao na historijske pojave. Jedino se na našem podneblju zbog panislamskog pokreta u Osmanskom carstvu s kraja 19. i početka 20. stoljeća i danas vodi propaganda s ciljem proizvođenja političke štete Bošnjacima, odnosno Bosni i Hercegovini.

Od 17. stoljeća muslimanski se svijet suočavao s unutrašnjim krizama i sa spoljnim izazovima. Sve više je uzmicao pred imperijalnim nasrtajima evropskih država. Takav razvoj događaja doveo je do pojave niza pokreta, od Indije i Perzije do Osmanskog carstva, koji su nastojali moralno obnoviti društvo, reorganizirati vojsku i civilnu upravu, te pružiti otpor evropskom kolonijalizmu. Jedan od tih pokreta bio je panislamizam. Njegovo idejno konstituiranje povezuje se s pokretom Mlade Osmanlije, koji je nastao 1865. godine. Mlade Osmanlije zastupale su ideju da samo ujedinjenje muslimana predvođenih Osmanlijama može sačuvati Osmansko carstvo od daljnjeg propadanja. Sintagma ittihad-i islam (islamsko jedinstvo) prvi put je upotrijebljena u istanbulskom listu Hurijet 9. novembra 1868. godine. Deceniju kasnije, 1877. godine izraz panislamizam javio se u evropskoj javnosti. Prvi put upotrijebili su ga Franz von Werner na njemačkom jeziku i turkolog Arminius Vambery na engleskom jeziku. Nakon toga ovaj izraz često je korišten u evropskoj štampi. Prve tekstove o panislamskoj ideji na arapskom jeziku napisali su Džemaluddin el-Afgani i Muhamed Abduhu 1884. godine u listu El-urva el-vuska (Čvrsta veza). Tokom vlasti sultana Abdulhamida II (1876–1908) panislamizam je bio zvanična politička doktrina Osmanskog carstva.