Na mjestu gdje je nekad bila džamija sagrađen je Dom mladih, a na kaburovima u haremu Skender-pašine džamije podignut je cjelokupan sportsko-trgovački kompleks Skenderija.

U mahali Tabašnica, na prostoru gdje se danas nalazi Sportsko-rekreacioni centar „Skenderija“, nekad je stajala džamija koju je prije ravno petstotina godina, davne 1518. godine, sagradio uz očeve zadužbine, Mustafa-beg, sin Skender-paše Juričevića (Yuriçoğlu) bosanskog sandžak-bega i velikog vakifa Sarajeva, koji je na lijevoj obali Miljacke sagradio tekiju/hanikah nakšibendijskog reda, do nje imaret i musafirhanu, a do kojih je doveo vodu sa Soukbunara. 

Mustafa-begova džamija, Skender-pašina ili Skenderija džamija stajala je tačno na mjestu današnjeg Doma mladih i bila je prva sagrađena potkupolna (pod kubetom) džamija, ne samo u Sarajevu  nego u cijeloj Bosni i Hercegovini. Uz džamiju je Mustafa-beg podigao i mekteb. Džamija sa tekijom, mektebom i prostranim mezarjem koji su se nalazili  uz džamiju zauzimala je oko 5 hektara prostora. 

Skenderija džamija bila je sagrađena od tesanog kamena, sa visokom munarom i skladnom kupolom, slična Čekrekči Muslihudinovoj džamiji na Baščaršiji i bila je neizmjerno lijep spomenik arhitekture. Drvene sofe bile su pokrivene šindrom. Ograđena kamenim zidovima, unutar nje nalazio se omanji harem u zelenilu.

Po ovoj džamiji kraj oko nje se nazvao mahalom džamije Mustafa-bega Skenderpašića, u narodu poznate pod imenom Skenderija, a džamija, Skenderija džamija. Na džamiji je stajao tarih, natpis na arapskom jeziku, čiji je autor bio izvjesni Čelebi Džureh. O nastanku Skenderija džamije ima sačuvan prijepis natpisa koji je stajao iznad ulaznih vrata i u kojem je pisalo:

„Mustafa-beg podiže ovu građevinu. 

Zahvaljujući Bogu punom zahvalnošću. 

Od Boga je nadahnut njezin hronostih: 

Bogomolja dobrih ljudi, dom onih koji se mole“

(924=1518. godina)

 

U tekstu natpisa preračunavanjem brojnih vrijednosti slova posljednjeg polustiha dobiva se hidžretska 924. godina koja je trajala od 13.1.1518. do 2.1.1519. godine po gregorijanskom kalendaru, pa prema tome može se zaključiti da je izgradnja džamije završena 1518. godine. Prije nego je završio i opremio džamiju, Mustafa-beg Skenderpašić Juričević je smijenjen 1516. godine s položaja u Bosni, pa je džamija dovršena iza njega. 

Za održavanje Skenderija džamije je uvakufio veliki posjed zvani Vesela Straža u blizini Prusca kojeg je naslijedio od oca bosanskog sandžak-bega Skender-paše, koji je u tri navrata obnašao dužnost bosanskog sandžak-bega između 1466.-1505. godine i koji je prije toga bio dvorjanik sultana Mehmeda II El-Fatiha. Po njemu je i cijeli taj kvart gdje je imao zadužbine dobio ime Skenderija.

Vjerske dužnosti u Skenderija džamiji obavljane su sve do 1920. godine kada je, zbog sigurnosnih razloga, džamija zatvorena. Tada su vlasti na mezaristanu Skenderije džamije napravile igrališta i sportske terene za omladinu.

Ova prva potkupolna džamija na ovim prostorima bila je prekrivena olovom. Vlasti u vrijeme Kraljevine Jugoslavije tvrdile su da je olovni prekrivač na kupoli džamije pretežak, te da postoji mogućnost rušenja kupole zbog težine olova na Skender-pašinoj džamiji. Vlasti su smislile podli plan i obećali da će džamiju prekriti bakrom, nakon što skinu olovo, tj. da će pokriti kube džamije bakarnim pokrivačem. Tako je po nalogu vlasti sa njene kupole skinut olovni pokrivač. 

Pošto je bezbožničkoj vlasti bio cilj rušenje džamije, tako i bakarni lim ili bilo koji drugi lim, umjesto skinutog olova, nikada nije postavljen. Nakon što je džamija otkrivena, spriječeno je njeno pokrivanje,  te se nakon izvjesnog vremena, usljed oborina, bez prekrivača, džamijsko kube Skender-pašine džamije srušilo, a 1935. godine (Hamdija Kreševljaković kao datum rušenja navodi 1. mart 1936. godine) urušila se i sama džamija. Nakon urušavanja kubeta i same džamije, bezbožničke vlasti kreću u novi pohod. Pod izgovorom da su prolaznici ugroženi izdat je nalog da se uklone ostaci nekadašnje Skender-pašine džamije. Kamen koji je stoljećima slušao zikr i učenje Kur'ana završio je na otpadu, tako da je ostala samo kamena munara. 

Munara je stršila bez džamije sve do 1960. godine kada je i ona porušena i uklonjena po nalogu komunističke vlasti da bi na tom prostoru Skender-pašine džamije komunističke vlasti, bez saglasnosti Islamske zajednice, 1969. godine izgradile Sportsko-rekreacioni centar „Skenderija“. Na mjestu gdje je nekad bila džamija sagrađen je Dom mladih, a na kaburovima u haremu Skender-pašine džamije podignut je cjelokupan sportsko-trgovački kompleks Skenderija. Cijela današnja Skenderija je napravljena na haku, na vakufu glasovitog Skender-paše.

Zanimljivo je da je kamen s munare Skender-pašine džamije upotrijebljen za izgradnju munare na Hadži Idrizovoj džamiji u Hrasnom.

Istaknuti bosanskohercegovački historičar Hamdija Kreševljaković ističe u jednom svom djelu da je Skenderija džamija porušena i “krivnjom vakufske uprave, jer su neki naši ljudi upozoravali vakufsku upravu o stanju u kojem se nalazi Skenderija džamija, ali je to bilo uzalud. Hadži Hasanaga Nezirhodžić htio je restaurirati Skenderiju 1922. godine kako bi se sačuvao ovaj spomenik kulture prvi tog tipa u Sarajevu i Bosni i Hercegovini, ali to nije dopustio Vakufski odbor“, piše Kreševljaković.

Na taj način je porušena jedna od historijskih najznačajnijih džamija u Sarajevu i čitavoj Bosni i Hercegovini. 

 

Autor:  Burim Adžanel