Bosna i Hercegovina u vrijeme rata bila je mjesto okupljanja raznih stranih dobrovoljaca i plaćenika, koji su bili prisutni u sve tri vojske – Armiji Republike Bosne i Hercegovine, Vojsci Republike Srpske i Hrvatskom vijeću obrane. Za razliku od plaćenika, glavni motiv dobrovoljaca bila je ideologija. Iako je do sada obavljen ogroman broj radova i istraživanja o pitanju uloge stranih muslimanskih dobrovoljaca “afro-azijskog porijekla”, jako je malo istraživanja urađeno o dobrovoljcima u Vojsci Republike Srpske i Hrvatskom vijeću obrane. Ovaj rad ima za cilj predstaviti kratak pregled veze između rata u Bosni i Hercegovini i desničarskih pokreta u Evropi danas.

Veterani i ideologije

Rat u Bosni i Hercegovini ostavio je značajan trag na desničarske pokrete, ne samo u Evropi nego i širom svijeta. Ovaj uticaj ogleda se kroz dvije osnove – ideologiju i ratne veterane.[1]

U aprilu 2012. godine, norveški terorista Anders Behring Breivik tokom suđenja naveo je da je NATO bombardovanje Jugoslavije 1999. godine bila ''slamka koja je kamili slomila leđa", odnosno da je to bio prelomni trenutak za militantne nacionaliste poput njega.[2]

Breivikov identitet, po vlastitom priznanju, ''na neki način, uvezen je iz Srbije''. Breivik je pored ovog ideološkog faktora imao i konkretni lični kontakt s određenim srpskim ratnim zločincem, tokom svog boravka u Liberiji. Norveški istražitelji pretpostavljaju da je riječ i Miloradu Ulemeku Legiji, bivšem komandantu Crvenih beretkih i čovjeku bliskom srbijanskoj Službi državne bezbednosti.[3]

Breivik je bio fasciniran srpskom nacionalističkom ideologijom, a naročito tezom o “velikoj zamjeni”, odnosno Great replacement theory, prema kojoj jedna grupa, demografski, kroz povećani natalitet želi preuzeti vlast i kontrolu u određenoj državi. Ovdje se prvenstveno misli na muslimane. Ovu teoriju skovao je francuski filozof Renaud Camus, u svojoj knjizi iz 2011. godine pod naslovom Le Grand Remplacement.

Uvidom u Breivikov manifest može se vidjeti odakle njemu takve ideje.[4] On , između ostalog, često citira Srđu Trifkovića, autora knjiga The Sword of the Prophet i Defeating Jihad.[5]

Trifković je srpsko-američki profesor i ratni glasnogovornik vlade Republike Srpske na Palama te savjetnik Biljane Plavšić. Trifković je u zadnjih dvadeset i pet godina uspio napraviti karijeru od teorija zavjera na račun Bošnjaka i Bosne i Hercegovine.

Drugi, noviji primjer, iz aprila 2019. godine, jeste Brenton Tarrant, terorista koji je izvršio napad u Christchurchu na Novom Zelandu.[6] U svom manifestu Tarrant se poziva ne samo na Breivika nego i na Radovana Karadžića, između ostalog.[7]

Na svom oružju napisao je veliki broj imena, slogane i datume poput: Car Lazar, Boj na Kosovu – 1389, Turkofagos (Žderač Turaka na grčkom), 1821 – godina grčke borbe za nezavisnost itd.[8] Njegova inspiracija vezana je za antiosmanske pokrete i događaje. U jednom periodu obavio je svojevrsno hodočašće po Evropi, a naročito po Balkanu i istočnoj Evropi obilazeći lokacije na kojima su osmanske vojske poražene.

Tokom vožnje prema mjestu zločina, u autu je slušao pjesmu Karadžiću, vodi Srbe svoje, ratnu pjesmu Željka Grmuše, pjevača iz Kninske krajine. Ova pjesma i video postali su svojevrsna himna nove radikalne desnice širom svijeta. A slogan koji je nastao iz pjesme glasi: “Remove Kebab”, odnosno “Ukloni kebab”. Time su termini poput balija i turčin zamijenjeni terminom kebab.[9]

Međutim, Breivik i Tarrant samo su najpoznatiji primjeri kako je rat na Balkanu uticao na radikalne desničare u svijetu danas.

Ratni veterani koji su imali neo-nacističke i fašističke ideologije, koji su bili pripadnici Hrvatske vojske i Hrvatskog vijeća obrane, s jedne strane, te Vojske Republike Srpske, s druge strane, po povratku svojim matičnim državama uglavnom su nastavili da djeluju kroz određene ekstremističke organizacije. U Hrvatskom vijeću obrane bio je veliki broj dobrovoljaca iz Zapadne Evrope.[10]

Dobrovoljci su bili raznih profila: avanturisti bez vojnog iskustva, radikalni desničari te osobe s prethodnim kriminalnim i ekstremističkim iskustvom. Tako je, naprimjer, Justin Clark, bivši pripadnik Irske republikanske armije (IRA), bio pripadnik specijalne jedinice Hrvatske vojske a potom i Hrvatskog vijeća obrane, te je za ratne zasluge dobio hrvatsko državljanstvo. Uhapšen je 2010. godine u Velikoj Britaniji na osnovu potjernice za ubistvo koje je počinio krajem 1980-tih.[11]

Jedan od najpoznatijih je Jackie Arklov, tamnoputi neonacista iz Švedske, rodom iz afrikčke države Liberija, koji se borio kao dobrovoljac u specijalnoj jedinici Ludvig Pavlović pri Hrvatskom vijeću obrane i koji je učestvovao u zločinima nad Bošnjacima na području samoproglašene paradržave Herceg-Bosne.[12]

U junu 1995. godine, Arklova su uhapsili pripadnici Armije RBiH nakon što je greškom, pijan, prešao na istočni dio Mostara. Viši sud u Mostaru osudio ga je za ratne zločine, a između ostalog i za torturu trudne djevojke u Rotimlji pored Stoca, tako što joj je u usta ugurao cijev kalašnjikova i dok su je drugi pripadnici Hrvatskog vijeća obrane čizmama udarali u leđa.

Nakon intervencije švedske vlasti, Arklov je 1996. godine prebačen u Švedsku, gdje je trebalo da odsluži ostatak svoje zatvorske kazne. Međutim, ubrzo je pušten na slobodu.

On se potom priključio manjoj neonacističkoj organizaciji “Narodna republikanska armija”. Osuđen je na doživotnu zatvorsku kaznu za ubistvo dvojice lokalnih policajaca.

U Vojsci Republike Srpske najbrojniji su bili ruski i grčki dobrovoljci. Najmanje 200 Grka, pripadnika Grčke dobrovoljačke garde, učestvovalo je u zločinima u Istočnoj Bosni. Najmanje 20 ovih pripadnika učestvovalo je direktno u egzekucijama tokom genocida u Srebrenici u julu 1995. godine. Nijedan do danas nije procesuiran.[13]

Jedan određeni dio ovih veterana Grčke dobrovoljačke garde danas aktivno učestvuje u radu Zlate zore, neonacističke političke partije u Grčkoj. U njihovoj kancelariji u Atini mogu se naći slike Radovana Karadžića, Slobodana Miloševića i Željka Ražnatovića Arkana.

Evropske vlade sporo su prepoznavale prijetnju koju su radikalizirani veterani predstavljali u društvu. Naprotiv, mnogi Grci u to vrijeme, uključujući i političke zvaničnike, slavili su grčke učesnike u zločinima, a slično su se prema dobrovoljcima odnosili i širom istočne Evrope, u zemljama poput Ukrajine i Rusije, ali i u pojedinim krugovima u Zapadnoj Evropi.

Zaključak

Rat u Bosni i Hercegovini bio je prelomni trenutak jer su neonacisti prvi put nakon Drugog svjetskog rata na tlu Evrope, a u sklopu organizovanih vojski, mogli slobodno i bez posljedica izražavati svoje militantne desničarske stavove. Otvorenim zagovaranjem i upotrebom simbola unormalizovali su i oživjeli ideologiju koju su mnogi smatrali poraženom. Rat u Bosni i Hercegovini dao je krila desničarskim ideologijama, čije ćemo posljedice još dugo osjećati.

Piše: Hikmet Karčić

Iz knjige: Na putu dijaloga i umjerenosti

[1] Azeem Ibrahim, Hikmet Karčić, “The Balkan Wars Created a Generation of Christian Terrorists”, Foreign Policy, 24. maj 2019, dostupno na: https://foreignpolicy.com/2019/05/24/the-balkan-wars-created-a-generation-of-christian-terrorists/.

[2] Helen Pidd, “Anders Behring Breivik spent years training and plotting for massacre”, The Guardian, 24. august 2012, dostupno na: https://www.theguardian.com/world/2012/aug/24/anders-behring-breivik-profile-oslo.

[3] Helen Pidd, “Anders Behring Breivik attacks inspired by Serbian nationalists, court hears”, 18. april 2012, dostupno na: https://www.theguardian.com/world/2012/apr/18/anders-behring-breivik-serb-nationalists.

[4] “Srpski pisac 'inspiracija0 Brejviku”, B92, 12. august 2012, dostupno na: https://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2011&mm=08&dd=12&nav_category=206&nav_id=531402.

[5] The Sword of the Prophet: The politically incorrect guide to Islam: History, Theology, Impact on the World, Boston, Regina Orthodox Press (2002); Defeating Jihad: How the War on Terrorism May Yet Be Won, In Spite of Ourselves, Regina Orthodox Press (2006).

[6] Hariz Halilovich, “Long-Distance Hatred: How the NZ Massacre Echoed Balkan War Crimes”, Balkan Insight, 19. mart 2019, dostupno na: https://www.tol.org/client/article/28295-long-distance-hatred-how-the-nz-massacre-echoed-balkan-war-crimes.html.

[7] Jasmin Mujanović, “Why Serb Nationalism Still Inspires Europe’s Far Right”, Balkan Insight, 22. mart 2019, dostupno na: https://balkaninsight.com/2019/03/22/why-serb-nationalism-still-inspires-europes-far-right/.

[8] Georgi Kantchev, Mike Bird, Drew Hinshaw and Lucy Craymer, “Mosque Shooter’s Radical Views Fed by Trips to Christian-Muslim Battlegrounds”, Wall Street Journal, 19. mart 2019., https://www.wsj.com/articles/mosque-shooters-radical-views-fed-by-trips-to-christian-muslim-battlegrounds-11553035763

[9] “Mosque shooter brandished material glorifying Serb nationalism”, Al Jazeera, 15. mart 2012., https://www.aljazeera.com/news/2019/03/zealand-mosque-gunman-inspired-serb-nationalism-190315141305756.html

[10] “140 Engleza i 73 Francuza borilo se u Domovinskom ratu: Nismo bili plaćenici, priznajte naša stradanja!”, Slobodna Dalmacija, 19.2.2013., https://www.slobodnadalmacija.hr/novosti/hrvatska/clanak/id/194181/140-engleza-i-73-francuza-borilo-se-u-domovinskom-ratu-nismo-bili-placenici-priznajte-nasa-stradanja

[11] “Konstruktor zaposlio agenta IRA-e kojeg traže zbog ubojstava”, Jutarnji list, 30. juli 2010, dostupno na: https://www.jutarnji.hr/vijesti/hrvatska/konstruktor-zaposlio-agenta-ira-e-kojeg-traze-zbog-ubojstava/2118681/

[12] Jackie Arklov, Trial International, dostupno na: https://trialinternational.org/latest-post/jackie-arklov/

[13] Hikmet Karčić, “Fear Not, For You Have Brothers in Greece: A Research Note", Genocide Studies and Prevention: An International Journal, Vol. 3: Iss. 1, Article 9 (2008),dostupno na: https://scholarcommons.usf.edu/gsp/vol3/iss1/9.