Hadiski učenjaci, u osnovi, sve hadise dijele na dvije kategorije: na one koji se prihvataju i na one koji se odbacuju. Kasnije su hadiski učenjaci sve hadise koji se prihvataju podveli pod dvije vrste: sahih hadise i hasen hadise, dok su sve hadise koji se odbacuju podveli pod kategoriju daif hadisa. Mi ćemo se ovdje ukratko osvrnuti na svaku od tih vrsta, sa posebnim osvrtom na hadise koje svaka od njih obuhvata.

Sahih hadisi

Sahih je onaj hadis koji kontinuirano prenosi pošten i precizan ravija od istoga takvog ravije sve do kraja seneda, te koji ne protivrječi drugim pouzdanijim predajama i nema u sebi skrivenih mahana i nedostataka. Da bi se jedan hadis mogao smatrati sahihom, mora ispuniti pet slijedećih uvjeta:

1. Sened mu mora biti spojen od početka do kraja. To znači da je svaki ravija živio u isto vrijeme sa onim od kojega hadis prenosi, po Buhariji, da se sa njim susreo i od njega hadis izravno čuo.
2. Svi prenosioci u senedu hadisa mora da budu iskreni i pošteni. Pod iskrenošću i poštenjem se podrazumijeva slijedeće: da su svi oni muslimani, punoljetni i pametni da nisu skloni laži i griješenju (činjenju harama i propuštanju farza), da su čestiti i da ne krše pravila islamskog ponašanja. Hadiski učenjaci nisu prihvatali hadis niti od jednog prenosioca za kojeg su utvrdili da je makar jednomu životu slagao, ili je svjesno učinio neki haram, ili propustio farz, ukoliko se, pak, zato nije iskreno pokajao.
3. Svi prenosioci treba da budu precizni do te mjere da su u stanju sve što jedanput čuju doslovno upamtiti, ukoliko usmeno prenose, odnosno tačno i bez grješaka zapisati ukoliko to čine pismenim putem.
4. Nijedan ravija u svome protivriječiti drugim pouzdanim ili ravijama. Ukoliko bi se desilo da jedan pouzdani ravija o jednoj te istoj stvari ili događaju priča drukčije od ravije koji je pouzdaniji od njega, hadis koji on propovijeda automatski bi postao slab ukoliko se ne bi moglo naći neko kompromisno objašnjenje.
5. Preneseni hadis ne smije u sebi imati nikakvih skrivenih mahana i nedostataka. Jer, dogodi se, naime, da jedan hadis ispuni sve spomenute uvjete, a onda neki od eksperata otkrije u njemu nekakav skriveni nedostatak, uslijed kojega hadis postane slab. Na primjer, svi su hadisi koje prenosi Hasan el-Basri od Omera b. Hattaba na ovaj način postali slabi i ako su na prvi pogled izgledali pouzdani. Učenjaci su otkrili, iako je Hasan vremenski dočekao Omera, da je on imao svega dvije godine kad je Omer umro, a dijete sa dvije godine nije u stanju upamtiti hadis.
Sahih hadis je, npr. onaj kojeg bilježi Buharija u kojem se kaže:
حَدَّثَنَا مُسَدَّد قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى عَنْ شُعْبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ رَضِي ا عَنْه عَنِ النَّبِيِّ
صَلَّى ا عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَعَنْ حُسَ الْمُعَلِّمِ قَالَ حَدَّثَنَا قَتَادَةُ عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى ا عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
قَالَ: لاَ يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ )البخارى
(Ovaj primjer je izvornom tekstu dodao priređivač Hrestomatije – A.S.)

Vrste sahih hadisa

Sahih hadis učenjaci dijele na dvije vrste:
1. sahih li zatihi hadis, a to je onaj hadis koji je sam po sebi sahih, jer ispunjava spomenute uslove;

2. sahih li gajrihi hadis, koji je uslijed drugih hadisa postao sahih hadisom. Naime, ova vrsta sahih hadisa u osnovi pripada hasen hadisima, ali je došao u mnogo predaja koje ga uzdižu na rang sahih hadisa. Kao primjer možemo navesti sljedeći hadis:
حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ حَدَّثَنَا عَبْدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِي سَلَمَةَ عَنْ أَبِي
هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ ا صَلَّى ا عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَوْلا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لأمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ عِنْدَ
كُلِّ صَلاةٍ. ) الترمذى(
Svi prenosioci ovog hadisa su pouzdani ( ثقات ), izuzev Muhameda b. Amra koji je samo istinoljubiv ( صدوق ), međutim spomenuti hadis se nalazi i kod Buharija i Muslima u predaji Ebu’z-Zinada, od el-Aredža, od Ebu Hurejre čime i gornja predaja postaje vjerodostojna, ali po drugom činiocu izvan sebe (صحيح لغيره). (Ovaj primjer je umetnut od strane priređivača Hrestomatije –A.S.)

Kategorija sahih hadisa

Nisu svi sahih hadisi na istom stupnju vrijednosti. Postoji razlika i među sahih hadisima. Jedni su pouzdaniji od drugih. Hadiski učenjaci ih rangiraju ovako:
1. Najbolja vrsta sahih hadisa su oni koje su Buharija i Muslim zabilježili (sa potpunim senedima) u Džamiima, a potom slijede
2. hadisi koje je zabilježio samo Buharija,
3. hadisi koje zabilježio samo Muslim,
4. hadisi koji ispunjavaju uvjete Buharije i Muslima a oni ih nisu zabilježili u Sahihima,
5. hadisi koji ispunjavaju uvjete Buharije,
6. hadisi koji ispunjavaju uvjete Muslima, i
7. hadisi koje drugi učenjaci, osim Buharije i Muslima,ocjenjuju sahihom.
(Najpoznatije zbirke vjerodostojnih hadisa su: Buharijev Sahih, Muslimov Sahih, Sahih Ibn Huzejme, Sahih Ibn Hibbana, El-Hakimov Mustedrek, Sahih Ibnu’s-Sekena, Sahih el-Elbanija, itd... – A.S.)

Hasen hadisi

Hadiski su učenjaci različito definirali pojam hasen hadisa. Prema mišljenju Hattabija, hasen je onaj hadis čiji se ishod zna, čiji su prenosioci poznati, na kome obitava većina hadisa, te koji je prihvatila većina učenjaka i po njemu postupila većina fakiha. Tirmizija hasenom smatra svaki hadis u čijem se senedu ne nađe osoba osumnjičena za laž, koji ne protivriječi pouzdanijim hadisima i koji je prenesen u više predaja. Ibn Hadžer el-Askalani smatra hasenom onaj hadis koji upotpunosti ispunjava sve uslove sahiha, s tim što ravije kod hasena nisu na onom stepenu što se tiče preciznosti kao što su kod sahiha. Ova posljednja definicija hasen hadisa je opće prihvaćena od strane hadiskih učenjaka.

Vrste hanen hadisa

Hasen hadisa imamo dvije vrste: hasen koji je sam po sebi hasen: hasenun lizatihi jer ispunjava spomenute uvjete, i hasen koji je na osnovu drugih hadisa postao hasen, hasenun ligajrihi. Ova druga vrsta je u osnovi slab hadis ali je došao u mnogo predaja koje ga uzdižu na stepen hasena. Kao primjer hasen hadisa lizatihi navodimo sljedeći koji prenose: et- Tirmizi, Ibn Madže, Ibn Hibban i el-Hakim od el-Hasena el Muharibijja, od Muhameda b. Amra, od Ebu Seleme, od Ebu Hurejre kao merfu’:
حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَرَفَةَ قَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ ا اُحْملَرِبِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ
أَبِي سَلَمَةَ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ ا صَلَّى ا عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَعْمَارُ أُمَّتِي مَا بَ السِّتِّينَ إِلَى
السَّبْعِينَ وَأَقَلُّهُمْ مَنْ يَجُوزُ ذَلِكَ. ) الترمذى (
Hasen li gajrihi je hadis kojeg bilježi Ibn Madže:
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ حَكِيمٍ الأَوْدِيُّ وَالْعَبَّاسُ بْنُ جَعْفَرٍ قَالا حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ ثَابِتٍ الدَّهَّانُ
حَدَّثَنَا الْحَكَمُ ابْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ لَدَغَتِ النَّبِيَّ صَلَّى ا عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَقْرَبٌ وَهُوَ فِي الصَّلاةِ فَقَالَ: لَعَنَ ا الْعَقْرَبَ مَا تَدَعُ الْمُصَلِّيَ وَغَيْرَ الْمُصَلِّي اقْتُلُوهَا فِي
الْحِلِّ وَالْحَرَمِ )ابن ماجه(
Ovaj hadis je slab radi slabosti el-Hakema b. Abdulmelika. Međutim, postoji i druga verzija hadisa koju prenosi Šu’be od Katade, a koju bilježi Ibn Huzejme. (Navedene primjere hadisa izvorniku dodao priređivač – A.S.) Prema mišljenju ogromne većine hadiskih, fikhskih i usuli fikhskih učenjaka, hasen hadis je kao i sahih potpuno valjan argument na kome se temelje propisi islama. (Nema zasebnih zbirki hasen hadisa, kao što je to slučaj sa sahih hadisima, ali veliki broj hasen hadisa nalazi se u Sunenima et- Tirmizija i Ebu Davuda. – A.S.)

Autor: Mahmut Karalić