Ramazan je najodlikovaniji mjesec u hidžretskom kalendaru. Njegova odlikovanost očituje se zbog početka objavljivanja Kur’ana u njemu. Vjerovjesnik, s.a.v.s., provodio je puno vremena učeći Kur’an u ramazanu. Svakog ramazana, pred melekom Džibrilom proučio je cijeli Kur’an, a u godini njegovog preseljenja Kur’an je, pred Džibrilom, proučio dva puta. To se zvalo mukabela, što, pored ostalog, znači upoređivanje, sravnjivanje... Ovim činom je Uzvišeni provjeravao autentičnost svoje Objave koja je izlazila iz usta Njegovog  Resula, s.a.v.s., i odašiljana čovječanstvu. I naše mukabele koje se uče ramazanom, pored postizanja nagrade za učenje Kur’ana, imaju za cilj i provjeru onih koji ga uče. O tim vrijednostima i posebnostima grupnog učenja, osvrnut ćemo se u ovom radu, kroz riječi Allahova Poslanika, s.av.s., i mišljenja nekih islamskih učenjaka.

 

Odlikovanost grupnog učenja

 

Grupno učenje Kur’ana ima svoju posebnu vrijednost, pogotovo ako se vjernici okupe u nekoj od Allahovih kuća – džamija. Na taj način pokazuje se poseban respekt prema Kur’anu i želja za postizanjem nagrade i privilegija koje obećava Uzvišeni. Grupnim učenjem, učači uranjaju u posebnu duhovnu atmosferu i ambijent koji im obezbjeđuje, smiretnost, rahmet, prisustvo meleka i Allahovo hvaljenje i spominjanje u društvu najodlikovanijeg duhovnog svijeta. Za smirenost (sekinu) koja prati učenje Kur'ana, prilikom grupnog učenja,  Poslanik, a.s., je rekao:

مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَيَتَدَارَسُونَهُ بَيْنَهُمْ إِلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمُ السَّكِينَةُ وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَحَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ وَذَكَرَهُمُ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ

 

Kada god se okupi grupa ljudi u nekoj Allahovoj kući radi učenja i proučavanja Kur'ana, na njih se spusti smirenost, obaspe ih milost, okruže ih meleki i Allah ih spomene kod onih koji su kod njega.[1]

Oni koji su kod Njega – sintagma je kojom se označavaju najodabraniji meleki koji kruže i uzdržavaju Aršur-Rahman, prijesto Svemilosnog.

U drugoj predaji navodi se od Ebu-Hurejre, r.a., da je Vjerovjesnik, s.a.v.s., rekao:

 Skupovima na kojima se Allah spominje, a najvredniji su oni na kojima se Kur'an uči, spušta se smirenost, prisustvuju im meleki, obaspe ih rahmet i Allah ih spomene na svome prijestolju (aršu).[2]

Navedeni hadisi upućuju na zaključak da se u posebno odlikovana djela ubraja okupljanje u džamijama radi učenja i tumačenja Kur'ana. Abdullah bin Abbas, radijallahu anhuma, jednom je upitan: “Koje djelo je najbolje?”, pa je odgovorio:  “Spominjanje Allaha Uzvišenog, i okupljanje u Allahovim kućama (džamijama) radi proučavanja Allahove knjige. Kad god se ljudi okupe, meleki ih obujme svojim krilima, i oni su u Allahovom gostoprimstvu sve dok ne promijene razgovor (dok ne počnu pričati o običnim stvarima)”.[3]

Posebno odabrano vrijeme za zajedničko učenje i proučavanje Kur'ana je poslije sabah-namaza. 'Atije bilježi od Ebu Seida el-Hudrija, r.a., da je Vjerovjesnik, s.a.v.s., rekao:

ما من قوم صلوا صلاة الغداة ثم قعدوا في مصلاهم يتعاطون كتاب الله ويتدارسونه إلا وكل بهم ملائكة يستغفرون لهم حتى يخوضوا في حديث غير

 

Kad god se ljudi sakupe poslije klanjanog sabah-namaza u džamiji da proučavaju i podučavaju Allahovoj Knjizi, Allah im odredi meleke koji za njih mole oprost, sve dok ne promijene temu razgovora.[4]

Jezid er-Rekaši prenosi od Enesa, r.a., da su u njegovo vrijeme, poslije klanjanog sabah-namaza u džamiji, sjedali u halke i proučavali propise vjere i spominjali Allaha Uzvišenog.[5]

 

 

Koristi od grupnog učenja Kur'ana

 

Iz navedenih hadisa o grupnom učenju Kur'ana razumijemo višestruku korist. Grupnim učenjem  objedinjeno je nekoliko pohvalnih radnji kao što su: učenje, slušanje, proučavanje i poučavanje. Za svaku od njih, u hadisima Alahova Poslanika, s.a.v.s., spominju se ogromne nagrade. Učenje Kur'ana uvodi nas u osnove brojnih znanosti i otkriva nam egzaktne naučne pokazatelje, tako da samo učenje Kur'ana poprima i osobine bavljenja naukom, što se, s aspekta islama, ubraja u najodlikovanija djela.  Vjerovjesnik, s.a.v.s., podstičući ashabe, govorio je da se uloženim trudom na putu sticanja znanja učeniku olakšava put do Dženneta.

To bodrenje Ibn Redžeb el-Hanbeli, rahimehullah, razumijeva na sljedeći način: „Ovim se želi kazati da će Allah, dž.š., onome ko se odluči za sticanje znanja, olakšati put i samu nauku mu učiniti lahkom. Nauka je put do Dženneta. Uzvišeni je rekao: Mi smo Kur'an olakšali za pamćenje pa ima li ko da pouku primi. (El-Kamer, 17.) Ovim se takođe hoće reći da će Uzvišeni onome koji želi nauku radi postizanja Božijeg zadovoljstva, koristi i rezultata nauke, podariti ispravnu uputu koja će ga uvesti u Džennet. Allah će mu uz to olakšati pronicanje i u suštinu drugih znanosti kao što je rečeno: 'Ko bude radio po onome što je naučio Allah će ga počastiti znanjem koje prije nije imao’.“[6]

Nauka je put najpotpunije i najbrže spoznaje, kao i postizanja Božijeg zadovoljstva i na ovom i na budućem svijetu. Uzvišeni je rekao:

قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ . يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ .

Od Allaha vam dolazi svjetlost i Knjiga jasna kojom Allah upućuje na puteve spasa one koji nastoje da steknu zadovoljstvo Njegovo i izvodi ih po volji Svojoj, iz tmina na svjetlo i na pravi put im ukazuje.[7]

Koristi od grupnog učenja ogledaju se i u tome što prisutni, uz to što naizmjenično uče Kur'an, slušaju jedni druge. Slušanje je, također, vrsta ibadeta za kojeg je Poslanik, s.a.v.s., rekao:

. مَنِ اسْتَمَعَ إِلَى آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ كَانَتْ لَهُ نُورًا

Ko sasluša samo jedan ajet iz Allahove Knjige, on će mu biti svjetlo.[8]

U vezi sa slušanjem Njegove Knjige, Uzvišeni je rekao:

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَنْ كَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِيدٌ .

U tome je, zaista, pouka za onoga ko razum ima, ili ko sluša, a priseban je.[9]

Razuman vjernik iskazuje svojim skrušenim slušanjem duboko poštovanje prema Riječi Božijoj. On je mislima prisutan i pomno sluša kako bi se okoristio mjestom na kojem se uči Kur'an. Razmišljajući o porukama Kur'ana, on upotpunjuje njegovo slušanje. Razmišljanje o kur'anskim značenjima je put do njegovog pročavanja i dosezanja određenih spoznaja. Svevišnji je objavio:

أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا .

Kako oni ne razmisle o Kur'anu, ili su im na srcima katanci.[10]

A u drugom ajetu se kaže:

أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآَنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا .

A zašto oni ne razmisle o Kur'anu? Da je on od nekog drugog, a ne od Allaha, sigurno bi u njemu našli mnoge proturječnosti.[11]

Muhammed bin Husejn, rahimehullah, ove ajete ovako razumijeva: „Zar ne vidite, Allah vam se smilovao, kako vas vaš Plemeniti Gospodar podstiče na razmišljanje o Njegovom govoru. Ko razmišlja o Njegovom govoru spozna svog Uzvišenog Gospodara, spozna Njegovu svemoć, Njegovu velikodušnost prema vjernicima, suštinu obligatnih dužnosti i cilj njihovog izvršavanja. Onaj ko razmišlja spozna i suštinu upozorenja, kojih se čuva, kao i ciljeva koji su stavljeni pred njega i kojima teži. Ako je njegovo učenje i slušanje u duhu ovih nastojanja, Kur'an će takvome uistinu biti lijek. On će ga obogatiti bez imetka, uzdignut će ga bez obzira na to kakvog je porijekla, imat će društvo čak i ako ga drugi budu izbjegavali. Kada otpočne učenje sure, njega ne brine kada će je završiti, već kako će ispoštovati ono što je proučio, kako će razumjeti Allahov govor i pouku primiti. To zbog toga što je učenje Kur'ana ibadet, a ibadet se ne čini u gafletu (stanju duševne nemarnosti). [12]

Grupno učenje predvodi i nadzire, obično, osoba koja je najstručnija i najobrazovanija u znanostima Kur'ana. Tom prilikom se, kod onih koji nisu u potpunosti ovladali pravilnim učenjem, ispravljaju određene tedžvidske greške, što doprinosi poboljšanju ispravnosti njihovog učenja Kur'ani-Kerima, koje smo dužni svi postići. Time se stiču osobenosti ta'lima (podučavanja), koje je Resulullah, s.a.v.s., okarakterizirao najboljim djelom rekavši da su najbolji oni koji uče i druge podučavaju Kur'anu.

Postoje neka usamljena mišljenja koja osporavaju praksu grupnog učenja Kur'ana, kao što su mišljenja Dahhaka i Malika. Međutim, imam En-Nevevi, rahimehulla, pobija takav stav navodeći kako njihovo mišljenje potiru pouzdani argumenti, te je, kao takvo, neprihvatljivo. Na osnovu vjerodostojnih predaja, kao i na osnovu prakse ranijih i kasnijih učenjaka, skupno učenje Kur'ana je pohvalna praksa (mustehab).[13]

Praksa grupnog učenja Kur'ana zadržala se do danas diljem islamskog svijeta. Primjerice, u džamiji „Ibn Arebi“ u Damasku, djeca i omladina dolaze u zoru i, u halkama, sve do izlaska sunca uče Kur'an napamet. Ta džamija u Siriji postala je najpoznatija po broju hafiza Kur'ana. Kod nas, grupno učenje Kur'ana najviše se prakticira tokom ramazana kada se uči mukabela i tumače ajeti proučenog kur'anskog džuza. Osim mukabela, u nekim džamijama se tokom cijele godine održavaju halke Kur'ana, čime i mi bosanski muslimani svjedočimo ovu lijepu islamsku praksu.

 

Zaključak

Grupno učenje Kur'ani kerima ima svoje utemeljenje u praksi Allahova Poslanika, s.a.v.s., i kasnijih generacija muslimana. Za grupno učenje obećane su brojne nagrade, a njegovo prakticiranje okarakterizirano je kao pohvalna praksa, mustehab. Zahvaljujući tome ta praksa protegla se do naših dana i naših prostora. Kod bosanskih muslimana, ona je  posebno izražena tokom mjeseca ramazana, kojom prilikom se vjernici okupljaju u džamijama u velikom broju, slušajući hafize i druge učače, želeći time postići Božiju naklonost i zadovoljstvo te poboljšati kvalitet svoga učenja kroz slušanje i pomno praćenje.

Autor: Prof. dr. hfz. Halil Mehtić

Glasnik br. 5-6, 2015

[1] Bilježe: Muslim u Sahihu, poglavlje o zikru i dovama, hadis br. 4.867., Ebu Davud u Sunenu, poglavlje o namazu, hadis br. 1.243., Ibn Madždže u Sunenu, poglavlje  Predgovor djelu, hadis br. 221. i Ahmed u Musnedu, hadis br. 7.118.

[2] Ebu-Nu'ajm Ahmed ibn Abdullah el-Asbahani, Hiljetul-evlija, 1/118., Darul-kitabil-arebijj, Bejrut, 1405. Vidjeti: Abdullah Siradžud-din, Tilavetul-Kur'anil-medžid, Darur-rešad, Džedda, bez godine izdanja, str. 52.

[3] Isto, str. 59.

[4] Ibn Redžeb el-Hanbeli, Džamiul-ulumi vel-hikemi, 1/344. Darul-ma’rifeti, Bejrut, 1408.

[5] Isto

[6] Isto str. 58.

[7] El-Maide, 15,16.

[8] Bilježe: Ahmed u Musnedu, hadis br. 8.138. i Ed-Darimi u Sunenu, poglavlje o vrijednostima Kur’ana, hadis br. 3.233.

[9] Qaf, 37.

[10] Muhammed, 24.

[11] En-Nisa', 82.

[12] Muhammed bin el-Hasan bin Abdullah el-Adžiri, Ahlaku hameleti-l-Kur'an, Daru-l-kitabil-arebi, Bejrut, 1987. str. 19.

[13] Vidi: Ebu-Zekerijja Jahja bin Šerefuddin en-Nevevi, Et-Tibjanu fi adabi hameletil Kur'an, (osmo izdanje) Džedda,1987., str.79-81.