Muhammed ibn Hasan eš-Šejbani (749-805) tabi-tabiin i drugi najvažniji učenik Ebu Hanife. Rođen je u Vasitu (ist. Irak). Sirijskog je porijekla. Njegovi preci su iz Haraste (danas sjev. ist. predgrađe Damaska). Prvo se školovao u Kufi kod Ebu Hanife i Ebu Jusufa. Nakon smrti Ebu Hanife, učio je dvije ili tri godine u Medini kod Malika ibn Enesa, osnivača malikijskog mezheba. Učio je i u Šamu kod Evzaije, osnivača evzaijskog mezheba, te u Kufi kod još najmanje 30 drugih učenjaka, među kojima je Sufjan es-Sevri, utemeljitelj sevrijskog mezheba. U Mekki je učio, između ostalih, kod Sufjana ibn Ujejne, začetnika zasebnog mezheba. Studirao je i u Basri i Vasitu. Pored spomenutih 5 osnivača mezheba, njegovi učitelji su bili: Ebu Jusuf, Zufer ibn Huzejl, Abdullah ibn el-Mubarek, Davud et-Tai, stariji učenici Ebu Hanife; Mis'ar ibn Kidam, Abdulmelik ibn Abdulaziz ibn Džurejdž, Junus ibn Ebu Ishak es-Subej'i, Šu'be ibn el-Hadždžadž i dr.
Kao dvadesetogodišnjak, oko 770. godine, Šejbani je počeo da podučava u Kufi. Kasnije se preselio u Bagdad, gdje je sa prekidima djelovao oko 20 godina. Bio je kadija Rekke (sjev. ist. Sirija) sedam godina (796-803). Otprilike dvije godine prije smrti je postavljen za vrhovnog kadiju. Preminuo je u Reju (danas predgrađe Teherana). Među njegovim učenicima su bili Šafija i Ebu Sevr, osnivači mezheba. Njegovi drugi učenici su: Esed ibn el-Furat, učenik imama Malika; Jahja ibn Mein, učitelj imama Buharije; Ebu Ubejd El-Kasim ibn Sellam, autor hadiskih zbirki Al-Amvāl, Al-Ṭuhūr i drugih; Ebu Sulejman Musa ibn Sulejman el-Dževzedžani, hanefijski pravnik Bagdada; Mualla ibn Mensur er-Razi, hanefijski muftija Bagdada; Ebu Hafs el-Kebir, hanefijski imam Transoksanije; Muhammed ibn Semaa et-Temimi, hanefijski kadija Bagdada; Isa ibn Eban, hanefijski kadija Basre; i dr. Pouzdan prenosilac.
Šejbani je najzaslužniji za ranu kodifikaciju hanefijskog mezheba, sabravši fikhsku zaostavštinu Ebu Hanife i njegovih učenika u 6 knjiga: Al-Mabsūṭ/Al-Aṣl, Al-Siyar al-kabīr, Al-Siyar al-ṣaġīr, Al-Ǧāmi' al-kabīr, Al-Ǧāmi' al-ṣaġīr. Te knjige predstavljaju prvu fikhsku enciklopediju zvanu Ẓāhir al-riwāyah (Očita predaja). Ima i svoj Al-Āṯār, jednu od najstarijih hadiskih zbirki. Pored ovih 7 knjiga, autor je još najmanje 103 knjige.
Vidi detaljnije o Muhammedu Šejbaniju: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, sv. 7, str. 336-337; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, str. 500; Ibn Džerir et-Taberi, Tarih er-rusul ve el-muluk, sv. 8, str. 247; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, str. 125-134; El-Bejheki, Menakib eš-Šafi'i, Mektebe Dar Et-Turas, Kairo, 1970, sv. 1, str. 28, 101-105 (passim), 105-178, 178-200 (passim), 246, 334, 399, 530, 539-540, sv. 2, str. 12, 65, 83, 86, 120, 131, 150, 245-246; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', str. 174-175; El-Hatib, Tarih Bagdad, sv. 2, str. 169-178; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', str. 135-136; Jahja ibn Ibrahim es-Selmasi, Menazil el-eimme el-erbea: Ebi Hanife ve Malik ve Eš-Šafi' ve Ahmed, str. 178-179; Es-Sem'ani, El-Ensab, sv. 8, str. 200-204; Ibn Asakir, Tarih Dimešk, sv. 13, str. 346-347, sv. 54, str. 448; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, sv. 9, str. 173-176; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, sv. 13, str. 130-133; Ibn el-Esir, El-Lubab fi tehzib el-ensab, Dar Sadir, Bejrut, sv. 2, str. 219; Ibn es-Sai, Ed-Durr es-semin fi esma' el-musannifin, Dar El-Garb el-islamijj, Tunis, 2009, str. 159-161; En-Nevevi, Tehzib el-esma' ve el-lugat, sv. 1, str. 80-82; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, sv. 4, str. 184-185; Ebu el-Fida', El-Muhtesar fi ahbar el-bešer, El-Matbea el-Husejnijje el-misrijje, Kairo, sv. 2, str. 18; Ez-Zehebi, Menakib El-Imam Ebi Hanife ve sahibejh, str. 77-95; Id., Tarih el-islam, sv. 4, str. 954-957; Id., Sijer e'lam en-nubela', sv. 9, str. 134-136; Id., El-Iber fi haber men gaber, sv. 1, str. 234; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, sv. 2, str. 247-248; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, sv. 1, str. 325-326; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, sv. 10, str. 203; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, sv. 1, str. 527-530, sv. 2, str. 42-44, 526-529; Ibn Hadžer, El-Isar bi ma'rife ruvat el-asar, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1992/93, str. 162-163; Id., Lisan el-mizan, sv. 7, str. 60-63; Id., Ta'džil el-menfea bi zevaid ridžal el-eimme el-erbea, Dar El-Bešair el-islamijje, Bejrut, 1996, sv. 2, str. 174-177; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, sv. 3, str. 540-541; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, sv. 2, str. 130-131; Ibn Kutlubuga, Tadž et-teradžim, str. 237-240; El-Ulejmi, El-Tarih el-mu'teber fi enba' men gaber, sv. 3, str. 149-150; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, sv. 2, str. 305-306; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, str. 253-254; Katib Čelebi, Sullem el-vusul ila tabekat el-fuhul, sv. 3, str. 123; Id., Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, sv. 1, str. 21, 81, 227, 563, 569, 581, 631, 911, sv. 2, str. 962, 1013-1014, 1378, 1384, 1424, 1452, 1525, 1581, 1667, 1669, 1680, 1908, 1980; Ismail-paša el-Bagdadi, Idah el-meknun fi ez-zejl ala Kešf ez-zunun, sv. 3, str. 115; Id., Hedijje el-arifin, sv. 1, str. 2, sv. 2, str. 8; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, sv. 2, str. 407-412; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, str. 163; Siddik Hasan Han, Et-Tadž el-mukellel min dževahir measir et-tiraz el-ahir ve el-evvel, str. 93; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, str. 419-439; Ez-Zirikli, El-E'alam, sv. 6, str. 80; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, sv. 9, str. 207-208; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, sv. 7, str. 227; Ibn Mende, Feth el-bab fi el-kuna ve el-elkab, str. 500; Muhammed Zahid el-Kevseri, Husn et-tekadi fi sire el-Imam Ebi Jusuf el-Kadi, El-Mektebe El-Ezherijje li et-turas, Kairo, 2002; Muhammed ed-Dusuki, El-Imam Muhammed ibn el-Hasan eš-Šejbani ve eseruhu fi el-fikh el-islamijj, Dar Es-Sekafe, Doha, 1987; Alija Ahmed en-Nedvi, El-Imam Muhammed ibn el-Hasan eš-Šejbani: Nabiga el-fikh el-islamijj, Dar El-Kalem, Damask-Bejrut, 1994; Hišam ibn Abdulmelik ibn Duhejš, Muhammed ibn el-Hasan eš-Šejbani el-imam el-abkarijj, El-Medželle el-arebijje, Rijad, 2017; Mehmet Boynukalın, Mukaddime et-tahkik, u: Muhammed eš-Šejbani, El-Asl, Dar Ibn Hazm, Bejrut, 2012, sv. 1, str. 7-313; Mashood Baderin, Muhammad Al-Shaybani, The Oxford Handbook of the History of International Law, Oxford University Press, Oxford, 2012, str. 1081-1085; Mehmet Özşenel, ŞEYBANİ, Muhammed b. Hasan, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 2010, sv. 39, str. 38-43; Zafar Ishaq Ansari, The Early Development of Islamic Fiqh in Kufah with Special Reference to the Works of Abu Yusuf and Shaybani; Joseph Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, str. 294-301 (passim), 306-310.
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba