U stvarnosti, na vrhuncu perioda islamskog napretka, od 700. do 1500. g. nove ere, svijet je bio svjedokom ogromnog razvoja umjetnosti i nauke.
Historija napretka nauke u Evropi i Sjedinjenim Državama priznanje rad grčkih i rimskih naučnika do perioda oko 300. godine nove ere, a zatim se nastavlja 1500. godine nove ere – početkom renesanse. Društveni, politički i naučni razvoj tokom perioda od 300. do 1500. godine n.e. se jako malo spominje. Morowitz ovaj fenomen opisuje kao "crnu rupu historije", navodeći da se renesansa kao "feniks" digla iz "pepela" u kojem je tinjala cijeli milenijum od "klasičnog doba Grčke i Rima".[1]
U stvarnosti, na vrhuncu perioda islamskog napretka, od 700. do 1500. g. nove ere, svijet je bio svjedokom ogromnog razvoja umjetnosti i nauke. Muslimanski naučnici su učili iz naučnih radova Grka i Rimljana koje su, prevodeći ih na arapski jezik, sačuvali od gubitka i nestajanja. Oni su ove radove također kritizirali i unaprijedili, a zatim ih ostavili budućim generacijama, te na taj način olakšali uvođenje evropske renesanse. Evropa je bila u kritičnom stanju, pošto je sav naučni, medicinski i akademski rad tokom perioda od hiljadu godina bio praktično obustavljen. Jedan od osnovnih uzroka ove stagnacije bilo je antiintelektualizam crkvene dogme. Tokom ovog perioda, većina radova grčkih i nekih rimskih naučnika bila je skrivana. Kršćanski fundamentalisti su 390. godine n.e zapalili veliku Aleksandrijsku biblioteku što je rezultiralo gubitkom ogromne količine naslijeđa iz klasičnog perioda. Muslimanski naučnici nisu samo udahnuli novi život u ove radove, već su napravili vlastita zapažanja i istraživanja dajući tako ovoj ostavštini značajan naučni doprinos na poljima filozofije, astronomije, historije, matematike, hemije i medicine.
Doprinos muslimanskih naučnika pokazuje visok kvalitet naučnog napretka koji je vladao u muslimanskom svijetu. Njihov originalni istraživački rad i briljantni doprinos su dokaz da se filozofija, nauke i teologija mogu uskladiti u jedinstvenu cjelinu i da islam negira svako neslaganje između vjere i nauke. Da sažmemo: Arapski muslimani su prenijeli nulu iz Indije ostatku svijeta; Leonardo da Vinci je proučavao arapski numerički sistem i prenio ga u Evropu; El-Havarizmi je u devetom stoljeću izmislio algoritam, a Ebu el-Vefa razvio trigonometriju. Ibn el-Hejsem je razvio optiku dokazujući da zrake prelaze od objekta promatranja u oko, a pisao je i o optičkim varkama, binokularnom vidu, fatamorganama, dugi i oreolima. Džabir ibn Hajjan je u osmom stoljeću prvi napravio sumpornu kiselinu i sačinio klasifikaciju hemijskih elemenata. U devetom stoljeću muslimani su prenijeli i proširili tehnologiju proizvodnje papira po Srednjem istoku i Evropi, što je dovelo do ekspanzije u izdavanju knjiga. Muslimanskom naučniku Ibn Haldunu se pripisuje da je postavio temelje sociologiji. El-Idrisi, koji je živio na Siciliji, izradio je knjigu o srednjovjekovnoj historiji i geografiji Evrope izradivši 70 karata svijeta. El-Biruni i Ibn Batuta bili su poznati putopisci i historičari, čiji se naučni radovi i danas cijene kao pionirski doprinos razvoju historije i geografije.
Najbolje islamske bolnice bile su nekoliko stoljeća ispred evropskih. Veliki utjecaj muslimani su ostavili i na polju nastavnih metoda u obrazovanju. Mnoge medicinske obrazovne institucije, od onih u Saleranu do Sira Williama Oslera na kraju devetnaestog stoljeća u kanadskim, britanskim i američkim školama, više puta su preuzimale arapsku praksu vođenja studenata medicine u obilazak odjela u bolnicama koje su bile u sklopu medicinskih škola. Arapske obrazovne metode su i danas dio obrazovnog sistema u medicinskim školama na Zapadu. Ibn el-Nefs el-Karši iz Damaska nacrtao je i objasnio krvotok, tri stoljeća prije nego što je William Harvey učinio isto. Er-Razi je uočio razliku između malih i velikih boginja, a Et-Taberi otkrio da je tuberkuloza zarazna.
U Španiji je EzZehravi izumio hirurške instrumente, otklanjao mrene na oku i usavršio mnoge hirurške procedure. Ibn Zuhr je prvi počeo šivati rane svilenim koncem. Muslimanski ljekari su najtrajniji doprinos ostavili u farmakologiji. Ne samo da su otkrili mnoge lijekove na biljnoj bazi već su i usavršili tehnike hemijske ekstrakcije koje i danas poznajemo, kao što su: filtracija, destilacija i kristalizacija. U sedamnaestom stoljeću u Engleskoj, veliko djelo u kojem su sistematizirani lijekovi, Pharmacopoeia Londonskog ljekarskog fakulteta (1618) je ilustrirano portretima nekoliko velikih naučnika među kojima su Hipokrit, Galen, Avicena (Ibn Sina) i Mesuë (Ibn Zekerijja bin Mesavejh). Muslimanski ljekari su na sebe preuzeli i izvršili izuzetno važan zadatak izrade prvih klasičnih medicinskih udžbenika, na način koji bi i danas bio prepoznatljiv studentima medicine. Ovi udžbenici bili su bazirani na originalnim radovima Grka 22 Prolog i na novim naučnim podacima koje su prikupili muslimanski ljekari. Najpoznatiji akademici i naučnici koji su pomogli u izradi ovih udžbenika bili su Er-Razi (Rhazes, 932), zatim EzZehravi (1013) te Ibn Sina (1092). Muslimanski naučnici i učenjaci su naučna znanja prenijeli u Evropu u periodu kada je ona bila u takozvanom "mračnom dobu".
Oni su u periodu od 700. do 1500. g.n.e. bili zvijezde vodilje u naučnom razvoju i ostavili ogroman utjecaj na historiju čovječanstva. Njihova naučna ostavština postavila je temelje naučnom i tehnološkom napretku u Evropi u drugom mileniju. Ovi naučnici odigrali su zaista značajnu ulogu u razvoju ljudske civilizacije i bili istinske preteče evropske renesanse. Njihova djela su sve do 1600. g.n.e. korištena kao udžbenici na mnogim evropskim univerzitetima. Radovi muslimanskih naučnika prevođeni su s arapskog na latinski i druge evropske jezike, a studenti iz cijele Evrope hrlili su na studije na bagdadske, španske, sirijske, kairske i iranske univerzitete, koji su postali glavni obrazovni centri svijeta. Enciklopedijski radovi slavnih ljekara, kao što su Er-Razi i Ibn Sina su sve do šesnasetog stoljeća izučavani na evropskim univerzitetima. Morowitz dalje navodi da je, kako se uči u Sjedinjenim Američkim Državama, historija prikazana sa velikom crnom rupom koja predstavlja srednji vijek. Ovo je jedan mit koji pruža vrlo iskrivljenu sliku i historijski netačan prikaz. Kada govori o muslimanskim naučnicima, George Sarton[2] (1947) piše da je njihov doprinos u periodu od 750. do 1150. g.n.e. bez premca.
Među muslimanske naučnike ovog perioda on ubraja intelektualne velikane, kao što su: Er-Razi, El-Farabi, Ibn el-Hejsem, El-Havarizmi, Ibn Sina, El-Biruni i Ibn Haldun. Briffault piše: Ono što mi danas zovemo naukom nastalo je kao rezultat novih metoda eksperimenta, promatranja i mjerenja koje su u Evropu donijeli Arapi. Moderna nauka je najznačajniji doprinos islamske civilizacije, koji je dostupan svima, bez obzira na spol, rasu, kastu, vjeru ili naciju.[3]
Prva regionalna konferencija Udruženja muslimanskih učenjaka društvenih nauka održana je u Dallasu, Texas, u junu 2001. godine, na temu "Doprinos muslimana ljudskoj civilizaciji". Cilj konferencije bio je upoznati muslimansku i nemuslimansku publiku s velikim doprinosom kojeg su muslimanski naučnici dali ljudskoj civilizaciji. Ljudska civilizacija nije razvijena u devetnaestom stoljeću niti 400. godine prije nove ere, niti isključivo pripada jednoj grupi ljudi. Mnogi ljudi još od pamtivijeka daju doprinos razvoju civilizacije. Taj proces sliči na gradnju zgrade kojoj je svaka nacija i etnička grupa doprinijela svojim materijalima i znanjem. Spomenuta konferencija je istakla naučno znanje muslimana u srednjem vijeku, koje je u konačnici dovelo do evropske renesanse i uspona Zapada do današnje pozicije. Bolje razumijevanje, dijeljenje i priznanje našeg zajedničkog ljudskog naslijeđa jeste neophodno da bi se civilizacija očuvala. Na konferenciji je učestvovalo nekoliko poznatih govornika i stručnjaka. Izbor radova predstavljenih na konferenciji, koji obrađuju različite teme, kao što su islamski doprinos političkim naukama, ekonomiji, fizičkim, biološkim i humanističkim naukama, pravu, medicini te utjecaj islama na Zapadnu misao uopće, obrađeni su u ovoj knjizi. Na konferenciji se razgovaralo i o drugim temama koje ovdje nisu spomenute, a za koje se nadamo da će u skoroj budućnosti biti objavljene u sličnom djelu.
Prolog iz knjige: Muslimanski doprinos svjetskoj civilizaciji
[1] H.J. Morowitz , "History's Black Hole", Hospital Practice (May 1992), str. 25-31
[2] George Sarton, Introduction to the history of science, vol.2 (Baltimore, MD: Carnegie Institut of Washington, William & Wilkins, 1947). 2
[3] Robert Briffault, The making of Humanity (1938); u: Islamic Science in the Medieval Muslim World (Pakistan: Khawarizmi Science Society website, November 2001).
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba