Nacionalni i državotvorni mitovi: mitomanija vidovdanske „Politike“ iz 1989. godine (II)

Mit o srpskom junaštvu i požrtvovanosti

Mit o srpskom junaštvu i požrtvovanosti je također jedna od dominantnih tema kojom se bavila vidovdanska „Politika“ 1989. godine. Središnji megdan na kome se ispoljilo srpsko junaštvo bio je Kosovski boj iz 1389. godine u kome su Srbi bili poraženi od Turaka-Osmanslija, time izabravši „carstvo nebesko“ umjesto zemaljskog carstva i robovanja osvajaču. Međutim i pored poraza Srbi su u bici na Kosovu zaustacili Turke čime je srpska vojska bila ujedno i na „braniku civilizacije za odbranu srpske slave i evropskog krsta“.  Naglašava se također da Srbija nije odbranjena ali se „odbranila Evropa.“ Politika u istom broju donosi i tekst historičara Sime Ćirkovića o Kosovskom boju koji i pored velikog broja mitova odiše kakvom takvog historiografskom analizom same bitke. U ovome tekstvu nalazimo i na niz očitih protivriječnosti sa već navedenim navodima novinarskih mitomana. Oslikavajući historijski kontekst same bitke Ćirković navodi i međunarodne okolnosti koje su prethodile bici pa tako navodi da je „teritorija koja se branila na Kosovu nije imala nikakav oslonac na hrišćansku evropu, kako se često zamišlja i govori, bila je više nalik ostrvu okruženom suparnicima“. Postavlja se pitanje da li se navedena tvrdnja potkrala oku beogradskih cenzora ili ona označava uspostavljanje novoga mita prema kome Srbija na Kosovu brani Evropu koja nije ni svjesna zla koje joj prijeti od Turaka, dok se samim tim ističe snaga nacije i božansko proviđenje koje joj je namijenjeno. Još jedna otvorena proivriječnost izražena je u vidovdanskoj „Politici“ a ona se odnosi na tretiranje položaja srpskog stanovništva pod turskim osvajačem. U nekoliko tekstova se spominje strašan zulum i „turski jaram“ kojem je srpsko stanovništvo bilo izloženo da bi se u drugom članku „Značaj boja na kosovu“ navelo: „turksi režim nije bio totalitaran u savremenom smislu, pa je ostavljao široku oblast narodnog života slobodnom, što se najbolje vidi po toleranciji srpske crkve i ostavljanju autonomije raji pod uslovom da ispunjava svoje feudalne obaveze.“ I ovu tvrdnju kao i konstantnu negaciju o ma kakvom povezanosti sa „mrskim turčinom“, demantuje sama „Politika“ u tekstu u kome je donijela sjećanja Branibora Nedeljkovića na proslavu godišnjice Kosovskog boja 1939. godine gdje on između ostalog navodi da je Priština u to doba ličila na pravu tursku kasabu te da su se žene iz njegove familije, srpkinje, nosile „a la turka“.

Iako mitovi u biti predstavljaju sporno, iskrivljeno pa čak i lažno objašnjenje prošlosti i sadašnjosti oni skoro pa uvijek imaju konkretan politički cilj, pa tako kao što je Francuskoj i Poatjeu namijenjena historijska uloga bedema na kojem se razbila arapska invazija u 8. stoljeću isto tako se sada Srbima i Kosovu daje epitet neustrašivih ratnika koji su spasili Evropu od najezde Turaka. Međutim, eksploatacija i revitalizacija historije i historijskih događaja uvijek ima svrhu što je u navedenem slučaju ponovno oživljavanje mita o islamskoj opasnosti, „albanskoj zaostalosti i primitivizmu“ ili bosanskoj „zelenoj transferzali“ u što će se kasnije dati mit i pretvoriti. Sva hajka o ponovnoj opasnosti od mračnih sila koje prijete porobljavanju Evrope trebala je da posluži kao konkretan izgovor domaćoj-jugoslovenskoj i međunarodnoj zajednici za uspostavljanje srpske hegemonije na Kosovu i u Jugoslaviji. Politička pozadina priče o Kosovu najbolje se može sagledati iz sljedeće apokaliptične prijetnje kojom se upozoravajui svi oni koji ugrožavaju srpsko Kosovo: „na kosovu i oko njega rješava se sudbina Jugoslavije, srpsko i jugoslovensko Kosovo hoće da nam uzmu ali neće moći.“ To mitsko „oni“ koji su okarakterisani kao prijetnja srpskom Kosovu su kosovski Albanci kao stanovništvo koje je u burama historijskih događanja na Kosovu postalo apsolutna većina (oko 90 %, kako i sama „Politika“ u više navrata navodi) međutim oni su kao otjelovljenje „mitskog zla“ okarakterisani kao strani faktor, sile mraka koje su ostale iza „mrskog turčina“, čijim istrjebljenjem treba da se materijalizuje mit o „kosovskom zavjetu“.

Kosovski zavjet

Još jedan od važnijih mitova iznesenih u „Politici“ je kosovski zavjet kojim Srbi teže za ponovnim vraćanjem na Kosovo i osveti poraza od prije šest stoljeća. Po pisanju „Politike“,  pored turske imperije, njenih vojnih, civilnih i vjerskih vlasti, Srbi su na Kosovu za protivnika imali i  - „primitivno i agresivno albansko stanovništvo“ koje je ostalo kao kolateral turskog vladanja na Kosovu. Politika izražava snažan animozitet prema komunistima pod kojima je Kosovo dobilo status autonomne pokrajine ističući da Srbija sa pobjedom u Prvom balkanskom ratu nije uspjela ispuniti „kosovski zavjet“ te se ponovo traži vraćanje Kosova u „okrilje Srbije“. To se sada u prvom redu nastojalo učiniti mobilizacijom srpskih seljaka najavama da je sa autonomnim statusom Kosova „došlo vrijeme da Sebi postanu raja“. Ista metoda je upotrijebljena za rat u Bosni i Hercegovini, gdje će srpska mitološka svijest pored Kosova, naći svoj krvavti epilog.

ZAKLJUČAK

            Sobzirom na shvatanje i ulogu političkih mitova historičare možemo podijeliti na dvije grupe: prosvjetitelje i funkcionaliste. Prvi mitove shvaćaju uglavnom kao destruktivne snage protiv kojih se treba sredstvima svog zanata oštro boriti, raskrinkavajući njihove pozadine, uloge i ciljeve. Druga grupa historičara koje u isto vrijeme možemo nazvati pragmatičarima mitove smatraju nužnim zlom koje se vješto može upregnuti u vlastite i interese vlastite nacije ali i kao najefikasnije sredstvo buđenja nacionalnih strasti i naboja. Pisanje „Politike“ kao i cjelokupni politički i vjerski diskurs Srbije krajem osamdesetih godina 20. stoljeća obiluje mitovima koji sada nisu samo „nužno zlo“ već samo izvorište istine i najvećih vrijedniosti, nacije i države, zbog čega smo i  nazvali ovaj rad „Nacionalni i državotvorni mitovi.“ Najznačajniju ulogu u promicanju mitova imala je Srpska pravoslavna crkva koja je u tijesnoj saradnji sa ostacima starog komunističkog režima (koji se sve više pretvarao u fašistički), vidjela najbrži put ostvarenju mita o kosovskom zavjetu - oslobađanju Kosovova ali i drugih teritorija od nesrpskog stanovništva. Na Miloševićevu kompoziciju političkog populizma patrijarh Pavle je priključio vagone crkvenog nacionalizma i put projektu “velike Srbije” bio je otvoren.

Autor: Mr. Ahmed Lavić

Keywords & Tags

Contact Us