Svaka propaganda u okviru ideološko-političkih ciljeva, ako nastoji da poluči željeni efekat i postigne zacrtane ciljeve, najprije polazi od psiholoških karakteristika pojedinca i psihološkog mentaliteta kolektiviteta prema kojima je i usmjerena.
Jedno od najefikasnijih oruđa propagande jeste mit (ili „kolektivna uobrazilja“ po R. Žirareu) pomoću koga se jedan kolektivitet, etnos, narod ili nacija podstiče za određene ciljeve ili plaši od imaginarhin neprijatelja u cilju postizanja određenih ideološko-političkih ostvarenja, odnosno kao najznačajnije koheziono sredstvo koje zajednicu drži na okupu. Etimološki mit (grč. mythos - riječ, govor, povijest) označava priču, predaju starih naroda o porijeklu svijeta, o bogovima i legendarnim herojima. U prenesenom značenju mit je bajka, izmišljotina, nevjerodostojan prikaz nekog događaja (B. Klaic). Za antropologe, historičare te analitičare mitova to je pripovijest sa temom iz prošlosti (Bio jednom jedan...) i po njihovom mišljenju mitove treba shvatiti kao priče o davnim vremenima koje su i danas zadržale veliku eksploatatorsku vrijednost. Friedreich Nietzsche i Mircea Eliade gledali su mitsko kao nešto većma ljudsko, kulturno-povijesno i civilizacijsko te kao oruđe opstanka i traženja životnog smisla (Vjekoslav Perica, Balkanski idoli). Sadržinski mit je izmaštana nadogradnja, iskrivljeno ili neobjektivno, nepouzdano, sporno objašnjenje stvarnosti (R. Žirarde, Politički mitovi i mitologije).
Kada govorimo o osnovnim psiho-patološkim karakteristikama kolektiviteta, osnovna obilježija svijesti i mentaliteta kod Srba, prema Dobrici Ćosiću i patrijarhu Germanu, imaju topos i humus u: kosovskom mitu, kosovskom epu, kosovskom zavjetu i svetosavlju. Iz ova četiri, za Srbe neupitna izvora vrijednosti, razvijale su se i razvijaju kolektivne stereotipije o drugima i drugačijima što je direktan odraz stoljetnih fabrikovanih laži i neistina kojima se krivica za vlastite padove i slabosti uvijek traži i nalazi u drugome. Na temelju kosovskog mita, zavjeta i svetosavlja Srbi su razvili svoju projekciju svijeta: zlo, tama, nesreća - to su drugi, a dobro, istina, pravda, red i poredak to smo mi.
U procesu revitalizacije mitova ogroman i nezanemariv značaj, u svakom slučaju, igraju i rituali bez kojih mit „teško može doći do svojih potrošača“ (V. Perica, Balkanski idoli). Obilježavanje 600. godišnjice bitke na Kosovu 28. juna 1989. godine, označilo je ponovno uvođenje na velika vrata kosovskog mita kojim se na najefikasniji mogući način, u datim političkim okolnostima, ujedinila zvanična politika Srpske pravoslavne crkve sa politikom komunističkih vlastodržaca Srbije stvarajući jedno novu tzv. „religiju nacionalizma“ (V. Perica) kojom će se, uz mobilizaciju svih sretstava propagande, na efikasan način apelirati na etno-nacionalne emocije i kolektivni identitet stotina hiljada ljudi. Koliki je značaj kosovskog mita govori i tekst objavljen u „Poliitci“, „Mit koji je ujedinjavao srpski narod“ čime se naglašava njegov značaj kao jednog od najvažnijih momenata u historiji Srbije. Beogradska „Politika“ Žike Minovića, jedno od najjačih oružija materijalizacije srpske mitološke svijesti, osamdesetih godina započinje sa demonizacijom i satanizacijom svakog Srbina koji nije za veliku Srbiju stavljajući ga na stub srama sa Vukom Brankovićem.
Cilj ovoga rada je pretstavka „Politike“ od 28. juna 1989. godine, čije pisanje smo već u samom naslovu nazvali „mitomanskom koktelom“ zbog ogronog broja mitova koji su svjesno ili nestvjesno od strane autora članaka izneseni. Zbog samom obima koji bi analiza iznesenih mitova zahtjevala te zbog oganičenog formata ovoga rada pažnju ćemo fokusirati na neke od najznačajnijih mitova koji čine esenciju kosovskog „veličanstvenog trojstva“. Metodološki pristup pokušaćemo odrediti smještanjem mitoloških uzavrelosti u širi historijski kontekst, što po R. Žirardeu predstavlja glavni zadatak historičara u sagledavanju i proučavanju mitova.
Mit o srpskoj državi i naciji
Jedan od osnovnih tonova pisanja „Politike“ u povodu obilježavanja 600. godišnjice Kosovske bitke bilo je pozivanje na nekadašnje „zlatno doba“ srpske historije, vrijeme prije dolaska zla, prije dolaska Turaka-Osmanlija koji su pretstavljeni kao sotonske sile, sile tame, Njegoševski rečeno: prije dolaska „jata prokletoga kota“. Na svaki način se ističe veličina i značaj srednjovjekovne Nemanjićke Srbije, kao najstarije države, u odnosu na države ostalih južnoslavenskih naroda, ističe se i vjekovni ekvilibrij između srpske države i pravoslavne crkve pa tako vladika Lavrentije izjavljuje: „dok su u srednjem veku u nekim evropskim zemljama vođeni krvavi ratovi između crkve i države koje su se borile za prevlast, kod Srba je postojala savršena harmonija između crkve i države.“ Izražavajući otvoreni nacionalizam, Politika u svom kosovskom „udarničkom zanosu“ ističe da: „historijski zakon nastajanja nacija iz prelaza feudalizma u kapitalizam ima, u srpskom slučaju svoj izuzetak“ pa tako „nacionalna svijest počinje da sazrijeva još u XIII vijeku Srbije Nemanjića pa kasnije i za Kosovskog boja.“ U pisanju „Politike“ presudnu ulogu u formiranju i očuvanju srpske nacije imala je Srpska pravoslavna crkva koja je Srbe uspjela da očuva i pod strašnim „turskim jarmom“. Autor članka „Značaj boja na Kosovu“ izjednačava naciju sa religijom, odnosno srpstvo sa pravoslavljem, identifikacionu odrednicu koja je drugim narodima, u prvom redu Bošnjacima uvijek osporavana.
Potenciranje mitova o srpskoj srednjovjekovnoj državi, značaju Srpske pravoslavne crkve, kao i podilaženje srpskoj naciji direktno nam oslikava političko stanje u Jugoslaviji odnosno Srbiji krajem osamdesetih godina 20. stoljeća. Ciljano se ističe „vjekovna“ harmonija između crkve i države u novim političkim okolnostima u kojima komunističko rukovodstvo Srbije, predvođeno Slobodanom Miloševićem, stvara svojevrsan savez sa crkvom, koji je bio vidno narušen u prethodnim decenijama socijalističke Jugoslavije. Takva politika poivrđuje riječi Roberta Bele da „istorija modernih nacija pokazuje da segmentarna racionalna politika nije dovoljna“ i da „niko nije uspio da stvori i promjeni veliku naciju ukoliko se nije pozvao na njenu dušu (V. Perica).“ Tako se na Miloševićev rigidni politički populizam nadovezuju i crkveni dušebrižnici što će za posljedicu imati eksploziju radikalnog nacionalizma i šovinizma koji će svoj početak imati upravo na Kosovu. Srpska pravoslavna crkva imala je također koristi od navedenog saveza. U decenijama nakon Drugog svjetskog rata stavljena je na margine društvenih zbivanja socijalističke Jugoslavije. Također, komunistički plan ateizacije vidno je napredovao, pa je tako jedno istraživanje religijske svijesti u Beogradu provedeno 1970. godine, pokazalo da većina ispitanika ima izrazito antireligijski stav, 87,5 % ispitanika nikada se nije molilo a 89,6 % nikada nije išla u crkvu. U sljedećim decenijama ukupan broj vjernika u Jugoslaviji postepeno je opadao da bi najnižu tačku dosegao 1984. godine kada je iznosio 45 %. U takvom stanju crkva je posegla za mitovima kao bitnom odrednicom svijesti i podsvijesti srpskog stanovništva kako bi obnovila svoj uticaj u sprezi sa komunističkom vlašću sa kojom je čitav period socijalizma bila u stalnom sukobu.
Autor: Mr. Ahmed Lavić
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba