Muslimani su u oblasti matematike napravili brojna otkrića koja su prenesena u modernu nauku i tako doprinijeli tehnološkoj revoluciji rane Evrope. Jedan od najistaknutijih pronalazaka jeste pojam nule.
El-Havārizmī, perzijski učenjak koji je živio krajem devetog stoljeća, je od strane halife postavljen za naučnika u Bejtu-l-hikme u Bagdadu. Razvio je algoritam, metodu računanja koja nosi englesku verziju izumiteljevog imena.
Svojim izvanrednim radom na području algebre, koji uključuje analitička rješenja linearnih i kvadratnih jednačina, zaslužio je naziv "otac algebre". Riječ algebra je izvedena iz njegove poznate knjige El-Džebr ve-l-mukābale (Algebra i jednačine). Ta knjiga sadrži El-Havārizmijeva najvažnija stanovišta i smatra se prvim radom ikad napisanim na tu temu. El-Havārizmī je proučavao indijski pojam nule koji je preko njega prenesen u Evropu. Indijci su za nulu ostavljali prazan prostor, a El-Havārizmījev doprinos je simbol "0".
Čak je i engleska riječ za nulu zero izvedena iz arapskog imena za ovaj pojam, sifr. Leonardo da Vinci je proučavao arapski sistem brojeva i predstavio ga Evropi. Ebū el-Vefā al-Buzjānī (940-997) je razvio trigonometriju. On je prvi koji je pokazao neodređenost sinusne teoreme u odnosu na sferne trouglove. Et-Tusi, još jedan islamski naučnik iz trinaestog stoljeća, je razvio sfernu trigonometriju uključujući šest osnovnih formula za rješavanje sfernih pravouglih trouglova.
Astronomija
El-Bettani, islamski astronom koji je živio u desetom stoljeću, dao je veliki doprinos proučavanju astronomije. Odredio je trajanje solarne godine od 365 dana, 4 sata i 46 minuta. Predložio je novu genijalnu teoriju za određivanje vidljivosti mladog mjeseca. Evropski astronomi su 1749. god. koristili njegova opažanja pomračenja sunca da bi utvrdili ubrzanje kretanja Mjeseca. Muslimani su izumili kompas, a El-Fargāni (860.) je procijenio obim Zemlje na 24 000 milja. Muslimani su prvi koristili klatno, gradili opservatorije, pravili mape vidljivih zvijezda i ispravljali astrotablice Sunca i
Mjeseca. Također su pisali o Sunčevim pjegama, pomračenjima i kometama. Muslimanski naučnici su razgraničili astronomiju i astrologiju i smatrali astrologiju kvazinaukom. Islamski astronom iz trinaestog stoljeća et-Tusi je postao slavan praveći astronomske tablice nazvane El-Zidž Ilhanī, koje su postale najpopularnije tablice među astronomima. Istakao je nekoliko ozbiljnih mahna Ptolomejeve astronomije i nagovijestio kasnije nezadovoljstvo takvim sistemom koji je dosegao vrhunac Kopernikovim reformama. U desetom stoljeću muslimani su izgradili opservatorij u Bagdadu, a poznati opservatorij u Semerkandu je sagrađen u trinaestom stoljeću dok je et-Tusi radio na računanju kretanja planeta. Ibn Šejtar iz Damaska (šesnaesto stoljeće) je nastavio rad na kretanju planeta, koristeći kombinaciju savršenih kružnih kretanja. Poznati evropski astronom Kopernik je bio upoznat sa radom Ibn Šejtara i koristio je njegove teorije prilikom predlaganja heliocentričnog sistema, koji osporava Ptolomejevu teoriju o geocentričnom sistemu.
Geografija
El-Mes‘ūdī, islamski geograf i historičar iz desetog stoljeća, proputovao je Bagdad, Indiju, Kinu i nekoliko drugih zemalja. Opisao je svoja iskustva, kao i ljude, klimu te geografiju i historiju zemalja koje je posjećivao. Hronološki je bilježio historijske događaje i napisao 34 knjige o različitim temama.
Još jedan veliki islamski učenjak, El-Bīrūnī iz jedanaestog stoljeća (Uzbekistan), je bio poznati putopisac koji je dao grafički prikaz historije i društava koja je sretao. Preveo je mnoge knjige sa sanskrita na arapski, predstavljajući tako rad indijskih učenjaka islamskim naučnicima. El-Idrīsī, islamski učenjak iz dvanaestog stoljeća iz južne Španije je studirao u Kordobi i putovao Španijom, sjevernom Afrikom, Anadolijom
i Evropom. Nastanio se na Siciliji i napisao jednu od najboljih knjiga opisne geografije Kitāb nuzuhāt el-muštāk fī ihtirāk elāfāk (Užici putovanja onoga ko je željan putovati svijetom). El Idrīsī je opisao ljude i njihove običaje, kao i udaljenost među većim gradovima, te proizvode i klimu cijelog poznatog svijeta. Napravio je srebrenu ploču na kojoj je prikazana mapa svijeta. Također je iscrpno pisao o ljekovitim biljkama.
Autor: M. Basheer Ahmed
Bivši profesor psihijatrije, Univerzitet u Dalasu, Teksas
Iz članka: Doprinos muslimanskih ljekara i drugih učenjaka u periodu od 700. do 1600. god.n.e. u knjizi: Muslimanski doprinos svjetskoj civilizaciji
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba