Kada je Ferdinand 1490. god. osvojio Južnu Španiju, spaljeno je na stotine hiljada arapskih naučnih djela.
Španska vlada je poduzela drastične mjere da bi spriječila posjedovanje knjiga koje su islamski naučnici napisali na arapskom jeziku, osim oniha koje su bile prevedene na latinski. U trinaestom stoljeću mongolske snage su u Bagdadu spalile vrijedna djela islamskih učenjaka, a tokom dvanestog i trinaestog stoljeća križari su uništili mnoga islamska naučna djela u Siriji.
Mnogi nemuslimani su prevodili djela islamskih učanjaka i latinizirali njihova imena. U godinama koje su slijedile Evropljani nisu priznali da su muslimani pisali djela na kojima se zasnivao naučni progres. Antiislamske predrasude su igrale značajnu ulogu u nepriznavanju islamskih učenjaka i njihovog rada. Iako je su islamski naučnici prestali pisati naučna djela iz gore navedenih razloga, naučni progres koji su oni pokrenuli je nastavljen. Velika djela muslimana su prevođena sa arapskog na latinski jezik a kršćani su medicinu, hemiju, fiziku, matematiku i filozofiju učili iz knjiga koje su napisali muslimani.
Mnogi evropski studenti su diplomirali na poznatim islamskim univerzitetima u Kordobi, Toledu, Bagdadu i Damasku, a zatim se vraćali u Evropu da bi osnovali nove univerzitete i predavali na njima. U mnogim evropskim školama uz latinski se koristio i arapski jezik. Nove medicinske škole koje su osnovane u Evropi radile su po istom planu i programu kao i one u islamskoj Španiji i Bagdadu. Udžbenici koje su pisali islamski učenjaci prevođeni su na latinski jezik i nastavili su se koristiti sve do šesnaestog stoljeća. Najveći razlog za nazadovanje u naučnim postignućima u islamskom svijetu jeste postepeni gubitak interesa za nauku kod muslimana.
Razvijala su se dva paralelna obrazovna sistema: šerijat, proučavanje islamskog prava i el-‘ulūm el- ‘aklijje, prirodne nauke i tehnologija. Većina naučnih teorija, kao što je teorija evolucije, su smatrane antireligijskim, te su se mnogi muslimani prestali baviti modernom naukom. Nazadovanje se nastavilo zahvaljujući ravnodušnosti prema naučnim otkrićima. U školama (medresama) se suzdržavalo od podučavanja naprednih saznanja iz oblasti matematike, nauke i filozofije, a naglasak je stavljen na teološki, duhovni i ritualni vid islama i islamsko pravo (šerijat). Nova generacija muslimana je općenito bila obeshrabrena da se bavi stjecanjem znanja i naučnim radom. Komentirajući religijski fanatizam, uskogrudnost i nedostatak tolerancije, Manzoor Alam kaže: "Prelazak nauke i tehnologije s islamskog područja u Evropu je popraćen velikim padom političke moći islama, a nastanak islamskog fanatizma je zadao smrtni udarac razvoju nauke. Simbol toga je uništavanje Istanbulskog astronomskog laboratorija, kojeg je osnovao Tekijjuddin 1545. god., a koji su fanatici počinili 1580. godine. Nastanak fanatizma je ugušio razvoj nauke u zemljama kojim su vladali islamski vladari kao što su Mogulsko carstvo u Indiji, Osmansko carstvo u Turskoj i Arabiji i manjim zemljama Magreba. Ponovo se pojavila jezička barijera jer je većina radova nakon šesnaestog stoljeća pisana na španskom, njemačkom, talijanskom, francuskom i engleskom jeziku. Zbog toga je jezik nauke i tehnologije još jednom postao nepristupačan muslimanima širom svijeta, vodeći islamske zemlje u propast."
Postavlja se pitanje kako bi svijet danas izgledao da su muslimani bili u mogućnosti da nastave svoj naučni rad. Danas je neprisustvo muslimana u nauci osjetno. Muslimani čine 25 posto svjetske populacije, a manje od jedan posto njih su naučnici. Muslimani su razvili pogrešno mišljenje da se svo znanje nalazi u Kur'anu. Najkonzervativniji muslimani odvraćaju od proučavanja nauke smatrajući je zapadnjačkim proizvodom. Mnogi konzervativni imami obeshrabruju racionalnu misao i nove izume. Ipak, da bi se postalo naučnik, neophodno je imati sposobnost kritičkog mišljenja i radoznao um. Rad naučnika ovisi o razmišljanju, razvijanju hipoteza, eksperimentiranju i bilježenju zapažanja.
Dakle, nauka i tehnologija su na Zapad prenesene s Istoka. Nauka ne pripada jednoj određenoj etničkoj ili religijskoj grupi. To je trajna evolucija koja će se nastaviti uz doprinos različitih rasa i skupina. Nakon 400 godina stagnacije islamska zajednica se sada budi i traži svoj izgubljeni identitet. Obnavljamo znanje i učimo o doprinosu islamskih naučnika nauci i civilizaciji. Ponosni smo na rad islamskih naučnika. Sada priznajemo našu odgovornost da ispravimo pogrešno mišljenje da su moderna civilizacija i naučni napredak zasluga samo jedne kulture i civilizacije. Nadamo se da će nova generacija muslimanske mladeži shvatiti da pripada islamskoj zajednici koja je napravila značajan utjecaj na svjetsku civilizaciju. Napredak u nauci koji danas vidimo je poput zgrade čijoj su gradnji doprinijeli svi narodi – i neislamski, i islamski.
To je rezultat saradnje, komunikacije i prenošenja znanja s generacije na generaciju – od Grka, preko muslimana do Zapada i sada nazad ka novoj generaciji i Istoka, i Zapada.
Autor: M. Basheer Ahmed
Bivši profesor psihijatrije, Univerzitet u Dalasu, Teksas
Iz članka: Doprinos muslimanskih ljekara i drugih učenjaka u periodu od 700. do 1600. god.n.e. u knjizi: Muslimanski doprinos svjetskoj civilizaciji
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba