Oni koji su navikli rano ustajati i poslije sabaha ne spavati, znaju da je to najljepši dio dana i najbolje vrijeme i za umni i za fizički rad.
„Ustajte` lijeni, Bog sreću dijeli. Ko u zoru spava, neće imat` para.“ U pogledu navedenog Poslanik, s.a.v.s., je rekao:
بَاكِروُا فِي طَلَبِ الرِّزْقِ وَالْحَوَائِجِ فَإِنَّ الْغُدُوَّ بَرَكَةٌ وَنَجَاحٌ
„Poranite u traženju nafake i drugih potreba, jer je u ranom ustajanju blagoslov i uspjeh u radu.“[1]
اَلصُّبْحَةُ تَمْنَعُ الرِّزْقَ
„Jutarnje spavanje uskraćuje nafaku (izdržavanje).“[2]
نَوْمُ أَوَّلِ النَّهَارِ خَرَقٌ وَأَوْسَطِهِ خَلَقٌ وَآخِرِهِ حَمَقٌ
„Spavanje ujutro znak je neznanja, oko podneva odlika a pred kraj dana glupavost.“[3]
Većina naših starijih, pa i mlađih, osobito djeca, lijepo, humano i pažljivo se odnosi prema cukama, macama i drugim životinjama. Hrane ih, maze i čuvaju od hladnoće.
Kako prema ljudima, tako i prema drugim stvorenjima, muslimani su maksimalno pažljivi i samilosni. Obično se za hajvane kaže: „Pa oni ne znaju govoriti da kažu ne možemo, teško nam je i sl.“ U narednom hadisu stoji:
إِنَّ اللهَ كَتَبَ الْإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْقِتْلَةَ وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذَّبْحَ وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ فَلْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ
„Allah je propisao dobročinstvo i lijep postupak prema svim stvorenjima. Kada ubijate, ubijajte na bezbolan i human način. Kada koljete domaće životinje, koljite ih na lijep način (nemojte ih patiti i mrcvariti). Neka svako od vas naoštri nož i sa životinjom, koju će klati, lijepo i pažljivo postupa!“[4]
مَنْ رَحِمَ وَلَوْ ذَبِيحَةَ رَحِمَهُ اللهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ
„Ko se smiluje, pa makar i životinji koju kolje, Allah će se i njemu smilovati na Sudnjem danu.“[5]
Narod pita: Je li dozvoljeno biti mesar? Obično se kaže: Jeste, ali nemoj ti biti!
مَرَّ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِبَعِيرٍ قَدْ لَحِقَ ظَهْرُهُ بِبَطْنِهِ فَقَالَ اتَّقُوا اللهَ فِي هَذِهِ الْبَهَائِمِ الْمُعْجَمَةِ فَارْكَبُوهَا صَالِحَةً وَكُلُوهَا صَالِحَةً
„Poslanik, s.a.v.s., jedne prilike naišao je pored deve koja je toliko bila mršava da je sastavila stomak sa leđima, pa je rekao: Bojte se Allaha za ove životinje koje ne znaju da govore! Jašite ih kada su zdrave i uhranjene i koljite ih za ishranu kada su, također u dobrom stanju.“[6]
Narod godinama prepričava hadise kako se može zaraditi Džennet, odnosno Džehennem, svojim odnosom prema životinjama.
بَيْنَمَا رَجُلٌ يَمْشِي بِطَرِيقٍ اشْتَدَّ عَلَيْهِ الْعَطَشُ فَوَجَدَ بِئْرًا فَنَزَلَ فِيهَا فَشَرِبَ ثُمَّ خَرَجَ فَإِذَا كَلْبٌ يَلْهَثُ يَأْكُلُ الثَّرَى مِنْ الْعَطَشِ فَقَالَ الرَّجُلُ لَقَدْ بَلَغَ هَذَا الْكَلْبَ مِنْ الْعَطَشِ مِثْلُ الَّذِي كَانَ بَلَغَ بِي فَنَزَلَ الْبِئْرَ فَمَلَأَ خُفَّهُ ثُمَّ أَمْسَكَهُ بِفِيهِ فَسَقَى الْكَلْبَ فَشَكَرَ اللهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ قَالُوا يَا رَسُولَ اللهِ وَإِنَّ لَنَا فِي الْبَهَائِمِ أَجْرًا فَقَالَ نَعَمْ فِي كُلِّ ذَاتِ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أَجْرٌ
„Išao neki čovjek putem i osjetivši žestoku žeđ spusti se u bunar, koji je našao u blizini, i napi se vode. Iziđe iz njega, kad pred bunarom dahće pas. Od silne žeđi jeo je vlažnu zemlju. Pritisla ga je žeđ kao što je i mene bila, pomisli čovjek, pa se spusti u bunar, napuni cipelu vodom i uhvativši je zubima iziđe iz bunara, te napoji psa. Allah mu se zbog toga zahvali i oprosti grijehe. Allahov Poslaniče, upitaše ashabi, zar ćemo i zbog životinja biti nagrađeni? Imate nagradu za sve što je živo, odgovori Poslanik.“[7]
عُذِّبَتِ امْرَأَةٌ فِي هِرَّةٍ حَبَسَتْهَا حَتَّى مَاتَتْ جُوعًا فَدَخَلْتْ فِيهَا النَّارَ يُقَالُ وَاللهُ أَعْلَمُ لَا أَنْتِ أَطْعَمْتِيهَا وَلَا سَقَيْتِيهَا حِينَ حَبَسَتْهَا وَلَا أَنْتِ أَرْسَلْتِيهَا فَأَكَلَتْ مِنْ خَشَاشِ الأَرْضِ
„Neka žena je kažnjena zbog toga što je držala mačku zatvorenu sve dok nije uginula od gladi. Zbog te mačke je ušla u Vatru. Reći će joj se – a Allah najbolje zna: Nakon što si je zatvorila, nisi je ni hranila ni pojila, a nisi je ni pustila da sama lovi.“[8]
Zbog humanosti prema životinjama uslijedila je izričita zabrana nahuškavanja životinja da se međusobno bore.
نَهَى عَنِ التَّحْرِيشِ بَيْنَ الْبَهَائِمِ
„Poslanik je zabranio nahuškavanje životinja da se međusobno bore (pijetlovi, ovnovi, bikovi, psi i dr.).“[9]
Na selima se narod obično orijentisao na zemljoradnju, stočarstvo, voćarstvo, pčelarstvo i dr. Volio je obradu zemlje i cijenio je plodove koje ona daje. Za ovce se obično govorilo da je u njima veliki berićet, da su one džennetske životinje itd. Ebu Hurejre prenosi:
يَا ابْنَ أَخِي! أَحسِنْ إِلَى غَنَمِكَ وامْسَحِ الرَّغَامَ عَنْهَا وأَطِبْ مَرَاحَهَا وَصَلِّ في نَاحِيَتِهَا فَإِنَّهَا مِنْ دَوَابِّ الْجَنَّةِ والَّذي نَفْسِي بِيَدِهِ لَيُوشِكُ أَنْ يَأْتِيَ عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ تَكُونُ الثَّلَّةُ مِنَ الْغَنَمِ أَحَبَّ إِلَى صَاحِبِهَا مِنْ دَارِ مَرْوَانَ
„...Moj bratiću, dobro pazi svoju stoku, s njih otresi zemlju, tor im učini ugodnim, i klanjaj u blizini njih, jer su one džennetske životinje. Tako mi Onoga u čijoj je ruci moja duša, doći će vrijeme kada će malo stado stoke čovjeka biti mu draže od Mervanovog dvora.“[10]
Alija prenosi:
الشَّاةُ فِي الْبَيْتِ بَرَكَةٌ وَالشَّاتَانِ بَرَكَتَانِ وَالثَّلاثُ بَرَكَاتٌ
„Jedna ovca u kući je berićet, dvije ovce su dva berićeta, a tri su više berićeta.“[11]
Ibnu Abbas kaže:
عَجِبْتُ لِلْكِلابِ وَالشَّاءِ إِنَّ الشَّاءَ يُذْبَحُ مِنْهَا فِي السَّنَةِ كَذَا وَكَذَا وَيُهْدَى كَذَا وَكَذَا وَالشَّاءُ أَكْثَرُ مِنْهَا
„Čudim se psima i ovcama; svake godine se toliko zakolje i podijeli ovaca, dok s druge strane svaka kuja okoti toliko štenadi a opet je ovaca više.“[12]
Bosna i Hercegovina je blagoslovljenja zemlja koju krase polja, livade, šume, raznovsno bilje i cvijeće. Pogodna je za ratarstvo, voćarstvo, stočarstvo, pčelarstvo itd. Među brojnim ratarima, stočarima i voćarima, ne mali broj je i pčelara. Jednima je to ljubav i hobi, a drugima profesionalno opredjeljenje. Među vrsnim pčelarima bilo je ranije a i sada ima dosta vjerskih službenika-imama.
Pčele našeg podneblja prizvode gotove sve poznate vrste meda, jer im raznovrsna paša to omogućava, pa imamo livadski, šumski, kestenov, lipov, bagremov, od kadulje i druge vrste meda. Sve se radi iz ljubavi prema tim vrijednim insektama pčelama za koje se kaže da će biti i u dženetu nastanjenje i zbog meda koji je i u Kur'anu i u hadisima naglašen kao lijek za mnoge bolesti. Muhammed, s.a.v.s., je rekao:
عَلَيْكُمْ بِالشِّفَائَيْنِ: الْعَسَلِ وَالْقُرْآنِ
„Koristite dva lijeka: med i Kur'an. (prvi je lijek za tijelo, a drugi za dušu i tijelo.)“[13]
Baviti se raznim agrarnim djelatnostima je velika blagodat i hajr, a posebno mjesto zauzima sadnja i kalemljenje voća. To je trajno dobro za koje sevapi traju i poslije smrti vlasnika. Kada neko zasadi voćku obično kaže: „Halal bilo ko god jeo“, znajući koliki je to sevap što potvrđuju i hadisi Poslanika, s.a.v.s.:
لَا يَغْرِسُ مُسْلِمٌ غَرْسًا وَلَا يَزْرَعُ زَرْعًا فَيَأْكُلَ مِنْهُ إِنْسَانٌ وَلَا دَابَّةٌ وَلَا شَيْءٌ إِلَّا كَانَتْ لَهُ صَدَقَةٌ
„Musliman, koji zasadi ili zasije koju voćku, pa pojede od te voćke čovjek, životinja, ptica, ili nešto drugo, to će mu biti sadaka.“[14]
مَا مِنْ رَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْسًا إِلَّا كَتَبَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ قَدْرَ مَا يَخْرُجُ مِنْ ثَمَرِ ذَلِكَ الْغَرْسِ
„Čovjeku koji posadi sadnicu Allah će dati onoliku nagradu koliko to drvo bude trajalo i plodove davalo.“[15]
Prolazeći pored voćke sa zrelim plodovima voća, pored puteva, uvijek sam se ustručavao ubrati plodove, jer je to tuđe i nemam izun od vlasnika. S druge strane, vidim narod kako to ubere i govori da nije grihota ubrati koliko možeš pojesti. Naredni hadis potvrđuje da je narod bio u pravu:
مَنْ أَصَابَ مِنْهُ مِنْ ذِي حَاجَةٍ غَيْرَ مُتَّخِذٍ خُبْنَةً فَلَا شَيْءَ عَلَيْهِ
„Nije grijeh onome ko u nuždi od njih (voćki) pojede, s tim da ništa ne nosi.“[16]
Doskora je kod nas bio običaj da budući mladoženja pred ženidbu zasadi nekoliko sadnica radi berićeta u ženidbi. Dosta je poučna ova izreka:
لَقَدْ غَرَسُوا حَتَّى أَكَلْنَا وَإِنَّنَا لَنَغْرِسُ حَتىَّ يَأْكُلُ النَّاسُ بَعْدَنَا
„Sadili su voćke da mi jedemo sa njih i mi zaista sadimo da svijet poslije nas jede.“[17]
Ima podatak koji govori da za godinu dana čovjek pojede pedeset-šezdeset kilograma voća, ako svaki dan pojede samo po jednu jabuku ili bananu. Ako jedno stablo daje otprilike toliko kilograma, onda bi samo za sebe svaki čovjek trebao zasaditi minimalno onoliko sadnica, koliko je godina prosjek ljudskog života.
Bavljenje sportom, osobito atletikom, je poželjno radi kondicije, zdravlja i jačanja organizma. Natjecanje u streljaštvu, utrkama pješaka, konjskim trkama, hrvanju, bacanju kamena s ramena, je popularno u našem narodu i tradicija u mnogim mjestima. Na tim natjecanjima dodjeljuju se nagrade i priznanja. Nije bilo klađenja, jer se znalo da je to u islamu zabranjeno. Evo i hadisa na ovu temu:
لَا سَبَقَ إِلَّا فِي خُفٍّ أَوْ حَافِرٍ أَوْ نَصْلٍ
„Može se natjecati za nagradu samo u trkanju deva i konja i u gađanju strijelama.“[18]
أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُضَمِّرُ الْخَيْلَ يُسَابِقُ بِهَا
„Allahov Poslanik, s.a.v.s., je trenirao konje kojima se trkao.“[19]
عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا كَانَتْ مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي سَفَرٍ قَالَتْ فَسَابَقْتُهُ فَسَبَقْتُهُ عَلَى رِجْلَيَّ فَلَمَّا حَمَلْتُ اللَّحْمَ سَابَقْتُهُ فَسَبَقَنِي فَقَالَ هَذِهِ بِتِلْكَ السَّبْقَةِ
Aiša je bila sa Poslanikom, s.a.v.s., na jednom putovanju. Aiša reče: „Tada sam se sa njim trkala i pobijedila ga. Kada sam se malo udebljala, ponovo smo se trkali, pa me je pobijedio. Kazao mi je: 'Ovo ti je za onu pobjedu.'“[20]
Autor: Ishak Sedić
[1] Ibnu Adijj, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 634.
[2] Bejheki, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 524.
[3] Hakim, Ibnu Ebi Šejbe, Buharija u El-Edebul-mufredu, Prijevod Armin Abaza, hadis br. 1235.
[4] Muslim, - sahih, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis broj 501.
[5] Taberani u Kebiru, Buharija u El-Edebul-mufredu, Prijevod Armin Abaza, hadis br.373
[6] Ebu Davud, Ibnu Huzejme, - sahih, Rijadussalihin, En-Nevevi Ed-Dimiški, hadis br. 966.
[7] Buharija i Muslim, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str.152, br.370.
[8] Buharija, Muslim, Bejheki, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str.153, br.371
[9] Ebu Davud, Tirmizi, - hasen, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 1806.
[10] Malik 2/933, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str. 226, br. 565
[11] Buharija u Edebul-mufredu, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str.227, br.566
[12] Buharija u Edebul-mufredu , El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str.227, br.568
[13] Ibnu Madže, Hakim – sahih, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 1067.
[14] Muttefekun alejhi, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod Fuad Subašić, br. 731
[15] Ahmed, - sahih, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 1441.
[16] Tirmizi, - hasen, Tirmizijina zbirka hadisa, Prijevod Mahmut Karalić, Knjiga IV, str.205, br.1306
[17] Bošnjaci i Hercegovci u islamskoj književnosti, dr. Safvet-beg Bašagić, Svjetlost, Sarajevo, str. 13.
[18] Tirmizi, Ebu Davud, Prijevod Mahmut Karalić, Knjiga IV, str. 109.
[19] Ibnu Madže, Ebu Davud, Prijevod Mahmut Karalić, Knjiga IV, str. 110.
[20] Sunen Ebu Davuda, Prijevod Mahmut Karalić, Knjiga IV, str. 110.
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba