Naša vjera reguliše lijepo ponašanje i odnose u svim sferama života. Mi imamo islamski bonton koji svakodnevno praktikujemo, čuvamo i prenosimo sa generacije na generaciju.
بَرَكَةُ الطَّعَامِ الْوُضُوءُ قَبْلَهُ وَالْوُضُوءُ بَعْدَهُ
„Blagoslov-bereket jela je pranje ruku prije i poslije jela.“[1]
Godinama sam prisustvovao sobetima kada domaćica ulazi sa ibrikom vode i lavorom i prije jela omogućava prisutnima da operu ruke. Sada je to modernizovano pa se gosti upućuju u kupatilo da operu ruke kako prije, tako i poslije jela. Prije jela obično domaćin prouči naglas Bismillahi da opomene i ostale da to ne zaborave. Poslanik, s.a.v.s., je ovako jednom dječaku dao tri divna savjeta iz islamskog bontona kod jela:
سَمِّ اللهَ وَكُلْ بِيَمِينِكَ وَكُلْ مِمَّا يَلِيكَ
„Kada sjedneš za sofru prouči Bismillah, jedi desnom rukom i jedi ispred sebe.“[2]
Već je spomenuta desna ruka i kod jela i kod drugih lijepih poslova. Poslanik, s.a.v.s., kaže:
إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ وَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ وَلْيَأْخُذْ بِيَمِينِهِ وَلْيُعْطِ بِيَمِينِهِ
„Kada neko od vas jede, neka jede i pije desnom rukom, te neka uzima i daje desnom rukom.“[3]
Naše domaćice prije serviranja malo ohlade hranu, a ako je iz frižidera malo je ugriju. Tako je i Poslanik, s.a.v.s., savjetovao zbog zdravlja i blagoslova u hrani:
بَرِّدوُا طَعَامَكُمْ يُبَارَكْ فِيهِ
„Ohladite vaše jelo prije upotrebe, pa će vam biti blagoslovljeno.“[4]
Bereket u jelu je da jede više osoba zajedno.
قَالُوا يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّا نَأْكُلُ وَلَا نَشْبَعُ قَالَ فَلَعَلَّكُمْ تَفْتَرِقُونَ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَاجْتَمِعُوا عَلَى طَعَامِكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللهِ عَلَيْهِ يُبَارَكْ لَكُمْ فِيهِ
„Rekli su Allahovom Poslaniku, s.a.v.s.: Jedemo ali se ne možemo zasititi?! Rekao je: Da li jedete zajedno ili posebno? Rekli su: Posebno. On im reče: Okupite se i jedite zajedno, proučite Bismillahi, pa će vam Allah dati berićet u hrani.“[5]
Koliko sam puta slušao kako zovu nenadane goste za sofru govoreći: „Hajde jedi sa nama, gdje ima mjesta za jednoga, ima i za dvojicu itd.“
طَعَامُ الْوَاحِدِ يَكْفِي الِاثْنَيْنِ وَطَعَامُ الِاثْنَيْنِ يَكْفِي الْأَرْبَعَةَ وَطَعَامُ الْأَرْبَعَةِ يَكْفِي الثَّمَانِيَةَ
„Jelo pripremljeno za jednoga dovoljno je za dvojicu, jelo dvojice za četvoricu, a jelo četvorice za osmoricu.“[6]
أَحَبُّ الطَّعَامِ إِلىَ اللهِ مَا كَثُرَتْ عَلَيْهِ الْأَيْدِي
„Najdraža hrana Uzvišenom Allahu je ona na kojoj je mnogo ruku (više osoba jede).“[7]
Poslije jela domaćica izlazi sa vodom i sapunom da bi se oprale ruke i izaprala usta i zubi. Poslanik, s.a.v.s., je upozorio:
مَنْ بَاتَ وَفِي يَدِهِ رِيحُ غَمَرٍ فَأَصَابَهُ شَيْءٌ فَلاَ يَلُومَنَّ إِلاَّ نَفْسَهُ
„Ko zanoći a na njegovim rukama se bude osjećao miris mesa (ili druge hrane koju je jeo i ruke nije oprao) pa ga pogodi neka bolest neka ne krivi nikoga osim sebe.“[8]
Poslije jela čini se zahvala Allahu, dž.š., na blagodati jela i prouči prigodna dova.
كَانَ إِذَا فَرَغَ مِنْ طَعَامِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَطْعَمَنَا وَسَقَانَا وَجَعَلَنَا مُسْلِمِينَ
„Nakon što bi završio sa objedom Poslanik, s.a.v.s., je imao običaj proučiti dovu: El-hamdu lillahi-llezi at`amena ve sekana ve džealena muslimin. (Hvala Allahu koji nas je nahranio i napojio i učinio nas muslimanima.)“[9]
Muslimani poštuju ni`met hrane, ne bacaju je i ne gaze. Djecu od malih nogu upozoravaju da čuvaju kruh i drugu hranu. Poslanik, s.a.v.s., je rekao:
أَكْرِموُا الْخُبْزَ
„Poštuj kruh (hranu)!“[10]
مَنْ تَتَبَّعَ مَا يَسْقُطُ مِنَ السُّفْرَةِ غُفِرَ لَهُ
„Ko potraži i uzme ono što je palo sa sofre oprostiće mu se grijesi.“[11]
Gledao sam naše očeve i majke kako kupe svaku mrvu hrane koja ispadne.
Na kraju ovog poglavlja da istaknem one koji vole meso od hrane u odnosu na vegetarijance. Oni govore: Neka ima samo mesa, i od svih pita najbolji je burek. Kod nas kažu: „Sve su pite pitice, samo je burek pitac.“ Podloga te ljubavi prema mesu je ovaj, doduše slabog seneda, hadis:
اللَّحْمُ يُنْبتُ اللَّحْمَ وَمَنْ تَرَكَهُ أَرْبَعِينَ يَوْمًا سَاءَ خَلْقُهُ
„Jedenje mesa podstiče na rast mesa (tijela) pa ko ga ostavi 40 dana, biće neizgledno (ružno) njegovo tijelo.“[12]
Naše nane i majke su podučavale djecu da liježu na desnu stranu, prouče Bismillu i sure koje znaju, pa će mirno spavati i neće ništa ružno sanjati. Ako se ipak sanja nešto ružno, to se nikom ne priča pa im neće nauditi. Mala djeca uspavljivana su učenjem prigodnih ilahija. Poslanik, s.a.v.s., je ovako radio:
كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَنَامَ وَضَعَ يَدَهُ تَحْتَ خَدِّهِ الْأَيْمَنِ وَيَقُولُ: اللَّهُمَّ قِنِي عَذَابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَكَ
„Kada bi Poslanik s.a.v.s. htio spavati stavio bi ruku pod desni obraz i proučio: Gospodaru, sačuvaj me Tvoje kazne, na dan kada oživiš Svoje robove!“[13]
Pred spavanje proučio bi i ovu dovu:
بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ أَمُوتُ وَأَحْيَا
„Bismikellahumme emutu ve ahja!“ „S Tvojim imenom Allahu moj, umirem i živim!“[14]
Lijepo je pred spavanje proučiti Ajetul-kursijju i zadnje kur'anske sure koje počinju sa Kul. Poslanik, s.a.v.s., je rekao:
إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ فَإِنَّهُ لَنْ يَزَالَ عَلَيْكَ مِنَ اللهِ حَافِظٌ وَلَا يَقْرَبَنَّكَ شَيْطَانٌ حَتَّى تُصْبِحَ
„Kada legneš u postelju, prije nego zaspeš, prouči Ajetul-kursijju. Allah će ti odrediti čuvara da ti se šejtan ne približi tokom noći sve do sabaha...“[15]
قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وَالْمُعَوِّذَتَيْنِ حِينَ تُمْسِي وَتُصْبِحُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ تَكْفِيكَ مِنْ كُلِّ شَيْءٍ
„Prouči suru Ihlas, Felek i Nas po tri puta kada osvaneš i kada omrkneš, biće ti dosta (kao zaštita od svega).“[16]
Stariji su također savjetovali da nije lijepo spavati potrbuške i u vremenu iza ikindije namaza, a Poslanik, s.a.v.s., je također na to upozoravao:
رَأَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا مُضْطَجِعًا عَلَى بَطْنِهِ فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ ضَجْعَةٌ لا يُحِبُّهَا اللهُ
„Poslanik s.a.v.s. je vidio nekog čovjeka da leži na stomaku, pa je rekao: Ovo je način ležanja koji Allah, dž.š., ne voli.“[17]
مَنْ نَامَ بَعْدَ الْعَصْرِ فَاخْتُلِسَ عَقْلُهُ فَلا يَلُومَنَّ إِلا نَفْسَهُ
„Ko spava iza ikindije, pa ostane bez uma, neka samog sebe krivi.“[18]
Kihanje je znak zdravlja i tom prilikom zahvaljujemo Allahu dž.š., a zijevanje je od šejtana koje ukazuje na lijenost i neraspoloženje. Muslimani poznaju ova dva stanja i šta treba tim prilikama činiti. Muhammed s.a.v.s. je govorio:
إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْعُطَاسَ وَيَكْرَهُ التَّثَاؤُبَ فَإِذَا عَطَسَ فَحَمِدَ اللهَ فَحَقٌّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ سَمِعَهُ أَنْ يُشَمِّتَهُ وَأَمَّا التَّثَاؤُبُ فَإِنَّمَا هُوَ مِنَ الشَّيْطَانِ فَلْيَرُدَّهُ مَا اسْتَطَاعَ فَإِذَا قَالَ هَا ضَحِكَ مِنْهُ الشَّيْطَانُ
„Allah zaista voli kihanje, a mrzi zijevanje. Kada neko kihne pa se zahvali Allahu sa Elhamdulillahi - Hvala Allahu, dužnost je svakog muslimana da mu nazdravi riječima Jerhamukellah – Allah ti se smilovao. A zijevanje je od šejtana, zato ga suzbijte koliko možete. Kada čovjek zijevne, šejtan mu se smije.“[19]
إِذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَضَعْ يَدَهُ عَلَى فِيهِ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَدْخُلُ فِي فِيهِ
„Kada zijevate, stavite ruku na usta, jer će u protivnom šejtan ući u vas.“[20]
Zanimljiv je i naredni hadis, jer se nešto slično prepričava i u narodu:
مَنْ قَالَ عِنْدَ عَطْسَةٍ سَمِعَهَا: اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ عَلَى كُلِّ حَالٍ مَا كَانَ لَمْ يَجِدْ وَجَعَ الضِّرْسِ وَلا أُذُنٍ أَبَدًا
„Od Alije, r.a., se prenosi: Ko kaže: Hvala Allahu, Gospodaru svjetova, na svakom stanju koje bude, kada čuje kihanje, nikad ga neće zaboljeti zub niti uho!“[21]
Kada se nekom štuca ili uho zvoni, narod kaže neko te spominje, a kada trne noga preporučuju da se izgovori neko ime. U hadisu se navodi:
إِذَا ظَنَّتْ أُذْنُ أَحَدِكُمْ فَلْيَذْكُرْنِي وَلْيُصَلِّ عَلَيَّ وَلْيَقُلْ: ذَكَرَ اللَّهُ مَنْ ذَكَرَنِي بِخَيْرٍ
„Kada nekome od vas zazuji u ušima, neka se sjeti mene i donese salavat, a zatim neka kaže: Neka se Allah sjeti onoga ko mene dobrim spominje!“[22]
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَن بْنِ سَعْدٍ قَالَ: خَدِرَتْ رِجْلُ ابْنِ عُمَرَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: اذْكُرْ أَحَبَّ النَّاسِ إِلَيْكَ فَقَالَ: مُحَمَّدٌ
„Abdurrahman B. Sa'd prenosi da je utrnula noga Ibnu Omeru, pa mu neko reče: Spomeni najdražu ti osobu. Muhammed – reče Ibnu Omer.“[23]
Arapi su poznati po svom gostoprimstvu i ikramu. Međutim, muslimani Balkana u tom pogledu ne zaostaju za njima. Poznata su svratišta i musafirhane duž puteva za putnike namjernike, a u kućama musafirska soba je posebno pripremana. Poslanik, s.a.v.s., je rekao:
لَا خَيْرَ فِيمَنْ لَا يُضِيفُ
„Nema nikakva dobra u porodici, u kojoj se gosti ne dočekuju i ne ugošćuju.“[24]
لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ وَزَكَاةُ الدَّارِ بَيْتُ الضِّيَافَةِ
„Svaka stvar ima svoj zekat (čišćenje i osiguranje), a zekat na kuću je namjenska soba za musafire.“[25]
Koliko sam puta gledao ozarena lica domaćina kada im stižu uvijek dragi musafiri, i poznati i nepoznati, i iz daleka i iz bliza. Naš bujrum je nadaleko poznat.
Boravak musafira je maksimalno tri dana da ne bi preopteretili domaćina. I narod kaže: „Svakog gosta tri dana dosta.“ Poslanik, s.a.v.s., je također rekao:
اَلضَّيَافَةُ ثَلاَثَةُ أَيَّامٍ وَجَائِزَتُهُ يَوْمٌ وَلَيْلَةٌ ...
„Gostoprimstvo traje tri dana. Posebna pažnja i gošćenje dan i noć...“[26]
Danas se gosti najavljuju telefonom, porukom i zvoncem, a ranije su to činili udaranjem halke na vratima, ili po tarabama i pitanjem: Ima li bujruma? Zvoni se tri puta sa pauzama, pa ako se niko ne javi, musafir se vrati. Tako je savjetovao i Poslanik, s.a.v.s.:
اَلْاِسْتِئْذَانُ ثَلَاثٌ فَإِنْ أُذِنَ لَكَ وَإِلَّا فَارْجِعْ
„Traženje dozvole za ulazak u kuću vrši se tri puta, pa ako ti se dozvoli uđi, a ako ne, vrati se.“[27]
Kada gosti odlaze običaj je da se i tada traži dozvola od domaćina za odlazak, da ih domaćin isprati do izlaznih vrata, čak i u dvorište do njihovog prijevoznog sredstva. Prenosi se od Poslanika, s.a.v.s.:
عَنْ أَبِي بُرْدَةَ بْنِ أَبِي مُوسَى قَالَ: جَلَسْتُ إِلَى عَبْدِ اللهِ بْنِ سَلامٍ فَقَالَ: إِنَّكَ جَلَسْتَ إِلَيْنَا وَقَدْ حَانَ مِنَّا قِيَامٌ، فَقُلْتُ: فَإِذَا شِئْتَ، فَقَامَ، فَاتَّبَعْتُهُ حَتَّى بَلَغَ الْبَابَ
„Ebu Burde b. Ebi Musa kazuje: Sjedoh pokraj Abdullaha b. Selama, a on reče: Ti sjede s nama, a nama je vakat ići. Ako već hoćeš – rekoh. On ustade, a ja ga otpratih do vrata.“[28]
إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ أَنْ يَخْرُجَ الرَّجُلُ مَعَ ضَيْفِهِ إِلَى بَابِ الدَّارِ
Poslanikova tradicija (Sunnet) je da domaćin isprati svog gosta do kućnih vrata.[29]
Naši stariji su njegovali međusobno prijateljstvo, obilazili se i potpomagali. To neraskidivo prijateljstvo trajalo je cijeli život. Malo je pravih prijatelja, može se čuti u narodu. Zato su se posebno vrednovala ta istinska prijateljstva i mnogo bi se šta učinilo i žrtvovalo za istinskog ahbaba – prijatelja. U narodu se govori: Teško je naći pravog prijatelja, a još teže sačuvati to prijateljstvo, a jedan mudrac je rekao: Imamo manje prijatelja nego što mislimo, ali više nego što znamo. U poznatom hadisu o sedam kategorija ljudi koji će na Sudnjem danu biti u Allahovom hladu, onoga dana kada neće biti drugoga hlada, navodi se i primjer dvojice prijatelja – ahbaba, koji su se voljeli iskreno, u ime Allaha dž.š. i sačuvali tu ljubav, dok ih smrt nije rastavila. Od Poslanika s.a.v.s. se također, prenosi:
زَارَ رَجُلٌ أَخًا لَهُ فِي قَرْيَةٍ، فَأَرْصَدَ اللهُ لَهُ مَلَكًا عَلَى مَدْرَجَتِهِ، فَقَالَ: أَيْنَ تُرِيدُ؟ قَالَ: أَخًا لِي فِي هَذِهِ الْقَرْيَةِ، فَقَالَ: هَلْ لَهُ عَلَيْكَ مِنْ نِعْمَةٍ تَرُبُّهَا؟ قَالَ: لَا، إِنِّي أُحِبُّهُ فِي اللهِ، قَالَ: فَإِنِّي رَسُولُ اللهِ إِلَيْكَ، إِنَّ اللهَ أَحَبَّكَ كَمَا أَحْبَبْتَهُ
„Neki čovjek htjede da posjeti svoga brata u nekom mjestu. Na putu prema tom mjestu Allah posla meleka da ga sačeka i kad je naišao upita ga: Kuda ideš? Idem posjetiti svoga brata u ovome selu, odgovori. Da mu nisi dužan kakvu uslugu? Ne, nego ga volim u ime Allaha – odgovori. Ja sam Allahov izaslanik, poslan da ti saopćim da te zbog tvoje ljubavi prema njemu Allah voli.“[30]
Prije tehničkih dostignuća, struje, medija, telefona, interneta i dr., narod se okupljao na sijelima, naročito u dugim zimskim noćima. U određenim danima, u proljeće i ljeti, organizirani su teferiči i okupljanja i omladine i starijih. Sjedilo se, pričalo i prepričavalo. Novi zeman i tehnika promjeniše i ove lijepe navike i običaje. Ostali su skupovi i sastanci. Kada neko dolazi na određeni sastanak ili druženje, kod nas muslimana nije praksa da se ustaje pred njim i pravi mu se mjesto, već on treba sjesti gdje ima mjesta. Muhammed, s.a.v.s., je rekao:
لَا يُقِيمَنَّ أَحَدُكُمُ الرَّجُلَ مِنْ مَجْلِسِهِ ثُمَّ يَجْلِسُ فِيهِ وَلَكِنْ تَفَسَّحُوا وَتَوَسَّعُوا
„Nemojte nikoga dići sa njegova mjesta kako biste vi sjeli, već se raširite i pomaknite (kako bi mu omogućili mjesto).“[31]
Selam je bio i ostao tradicionalni pozdrav muslimana. To je najstariji pozdrav, još od Adema, a.s., Sa selamom ćemo biti dočekani na dženetskim kapijama, a selam je ujedno i pozdrav u Džennetu. Selam je blagoslovljeni pozdrav i dova bratu muslimanu. Selam se ubraja u najbolja djela, djela koja vode u Džennet. Poslanik, s.a.v.s., nam poručuje:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَفْشُوا السَّلاَمَ ...
„O ljudi, širite selam...“[32]
Selamom se uspostavlja komunikacija, vraća raspoloženje i postiže ljubav među muslimanima.
أَفْشوُا السَّلاَمَ بَيْنَكُمْ تَحَابوُّا
„Nazivajte jedni drugima selam, pa ćete se voljeti.“[33]
I kod našeg naroda ima utrkivanja ko će prvi nazvati selam, jer mnogi su čuli i za ovaj hadis:
إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِاللهِ مَنْ بَدَأَهُمْ بِالسَّلَامِ
„Među najdraže ljude odane Allahu ubraja se čovjek koji prvi naziva selam.“[34]
Selam se naziva i djeci i ženama. Narod tako praktikuje, a tako je postupao i Poslanik, s.a.v.s.:
كَانَ يَمُرُّ بِالصِّبْيَانِ فَيُسَلِّمُ عَلَيْهِمْ
„Kad bi prošao pored djece Poslanik bi im nazvao selam.“[35]
كَانَ يَمُرُّ بِالنِّسَاءِ فَيُسَلِّمُ عَلَيْهِنَّ
„Kad bi prošao pored žena Poslanik bi im nazvao selam.“[36]
عَنِ الْحَسَن قَالَ: كُنَّ النِّسَاءُ يُسَلِّمْنَ عَلَى الرِّجَالِ
„Žene su nazivale selam muškarcima.“[37]
Ko bi trebao kome nazvati selam, kod naših muslimana, uobičajeno je onako kako je objasnio Poslanik, s.a.v.s., u narednom hadisu:
يُسَلِّمُ الصَّغِيرُ عَلَى الْكَبِيرِ وَالْمَارُّ عَلَى الْقَاعِدِ وَالْقَلِيلُ عَلَى الْكَثِيرِ وَالرَّاكِبُ عَلَى الْمَاشِي
„Selam treba prvo da nazovu: mlađi – starijem; prolaznik onom koji sjedi; manja grupa većoj grupi ljudi, i jahač pješaku.“[38]
Naš narod koristi kod pozdravljanja i izraz Merhaba, koji ustvari dopunjuje selam, jer su to riječi dobrodošlice. I u hadisu se spominju ove riječi kod pozdrava.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ أَقْبَلَتْ فَاطِمَةُ تَمْشِي كَأَنَّ مِشْيَتَهَا مَشْيُ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرْحَبًا بِابْنَتِي ثُمَّ أَجْلَسَهَا عَنْ يَمِينِهِ أَوْ عَنْ شِمَالِهِ
„Aiša kazuje: Pojavi se Fatima hodajući poput Poslanika s.a.v.s.. Merhaba kćeri – obrati joj se Poslanik i postavi je sa svoje desne ili lijeve strane.“[39]
Na ispraćaju i rastanku jednih od drugih mogu se čuti riječi zaduženja, poselami toga i toga, od familije ili rodbine. Također, hadžijama se obično da zaduženje da poselame Poslanika s.a.v.s., njegovu porodicu i ashabe kada dođu na njihove mezare.
سَمِعْتُ ابْن عَبَاس يَقُولُ إِذَا سُلِّمَ عَلَيْهِ يَقُولُ وَعَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ
„Ebu Džemre prenosi da je Ibnu Abbas, kada bi ga neko poselamio, kazao: Ve alejke, ve rahmetullah!“[40] Narod govori da se treba nazvati selam i kada se uđe u praznu kuću, jer imaju meleki koji će ga otprimiti. U hadisu se kaže:
إِذَا دَخَلَ الْبَيْتَ غَيْرَ الْمَسْكُونِ فَلِيَقُلْ: اَلسَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِينَ
„Kada se uđe u nenastanjenu kuću kaže se: Esselamu alejna ve ala ibadillahissalihin!– Neka je mir na nas i na dobre Allahove robove!“[41]
Nakon selama, praksa je u narodu da jedni druge pitaju za zdravlje, porodicu, imovinu, itd. I za to ima hadis:
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّهُ سَمِعَ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ وَسَلَّمَ عَلَيْهِ رَجُلٌ فَرَدَّ عَلَيْهِ السَّلاَمَ ثُمَّ سَأَلَ عُمَرُ الرَّجُلَ كَيْفَ أَنْتَ فَقَالَ أَحْمَدُ إِلَيْكَ اللهَ فَقَالَ عُمَرُ ذَلِكَ الَّذِي أَرَدْتُ مِنْكَ
„Enes b. Malik prenosi da je neki čovjek poselamio Omera. Ovaj mu odgovori i upita ga: Kako si? Hvala Allahu, odgovori čovjek. To sam htio čuti – odgovori Omer.“[42]
Kod nas je običaj da se poslije selama muslimani međusobno rukuju. Rukovanje upotpunjuje selam, odstranjuje zlobu iz ljudskih srca kako se obično kaže: Otpadaju grijesi sa onih što se selame i rukuju. Potvrda rečenom su i naredni hadisi:
تَهَادَوْا تَحَابوُّا وَتَصَافَحُوا يَذْهَبِ الْغِلُّ عَنْكُمْ
„Dajite jedni drugima hedije (poklone), pa ćete se međusobno voljeti; selamljujte se i rukujte, to će vas od zlobe sačuvati.“[43]
مَا مِنْ مُسْلِمَيْنِ يَلْتَقِيَانِ فَيَتَصَافَحَانِ إِلَّا غُفِرَ لَهُمَا قَبْلَ أَنْ يَتَفَرَّقَا
„Kada se dva muslimana sretnu, pozdrave selamom i rukuju, biće im, prije nego se razdvoje, oprošteni grijesi.“[44]
عَنِ الْبَرَّاءِ بْنِ عَازِب، قَالَ:مِنْ تَمَامِ التَّحِيَّةِ أَنْ تُصَافِحَ أَخَاكَ
„Potpuno pozdravljanje je i kada se rukuješ sa svojim bratom.“[45]
Rukovanje zamjenjuje grljenje, ljubljenje i naklanjanje kod susreta. U hadisu stoji:
قَالَ رَجُلٌ يَا رَسُولَ اللهِ الرَّجُلُ مِنَّا يَلْقَى أَخَاهُ أَوْ صَدِيقَهُ أَيَنْحَنِي لَهُ قَالَ لَا قَالَ أَفَيَلْتَزِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ قَالَ لَا قَالَ أَفَيَأْخُذُ بِيَدِهِ وَيُصَافِحُهُ قَالَ نَعَمْ
„Jedan čovjek upita: Poslaniče! Kad jedan od nas sretne svoga brata ili prijatelja, hoće li mu se nakloniti? Neće, odgovori Poslanik, s.a.v.s.; Hoće li ga zagrliti i poljubiti? Neće, reče Poslanik, s.a.v.s.; A hoće li se s njime rukovati? Hoće - odgovori Poslanik, s.a.v.s.“[46] Navedeno ne ometa što se kod nas dva brata, dva ahbaba, ili članovi familije, nakon susreta poslije duže vremena zagrle, jer je to izražavanje bliskosti, ljubavi i emotivni doživljaj koji se ne može potisnuti, a koji je odraz mentaliteta našeg naroda.
Kao što je obaveza odgovoriti na selam, odazvati se na poziv, tako je u obavezi i odgovoriti na pismo svome bratu ili u današnjim uslovima, na poruku, odnosno na telefonski poziv. I za to se nalazi potvrda u hadisu:
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: إِنِّي لَأَرَى لِجَوَابِ الْكِتَابِ حَقًا كَرَدِّ السَّلَامِ
„Ibnu Abbas je rekao: Smatram da je odgovoriti na pismo jednaka dužnost kao i otprimiti selam.“[47]
Desna ruka i desna strana je prilagođena ljudskoj prirodi u svakodnevnim poslovima i to je ustaljeno u praksi. Allah, dž.š., je odredio da se Zemlja, sve planete, Sunce i svemir, okreću iz desna u lijevo, da svaka biljka koja raste spiralno (grah trkljaš i dr.) ide iz desna u lijevo, da su preko devedeset posto ljudi dešnjaci, da tavaf oko Kabe ide od desna itd. Ljudi su prilagođeni toj desnoj strani, pa se vozi desnom stranom, piše i čita s desna u lijevo, osim kod pojedinih naroda, koji su željeli da urade suprotno. Tako npr. evropski bonton nalaže da se jede lijevom rukom, da se piše i čita s lijeva u desno i dr.?! U praksi Poslanika, s.a.v.s., a on je naš najbolji uzor, bilo ovako:
كَانَتْ يَدُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْيُمْنَى لِطُهُورِهِ وَطَعَامِهِ وَكَانَتْ يَدُهُ الْيُسْرَى لِخَلَائِهِ وَمَا كَانَ مِنْ أَذًى
„Desna ruka Allahova Poslanika je bila za abdest i jelo, a lijeva za hamam i ono što je prljavo.“[48]
Muslimani u svijetu pa i kod nas, daju prednost desnoj strani u svim lijepim svakodnevnim poslovima, kao što je oblačenje, obuvanje, abdest, ulazak u džamiju, selam na kraju namaza, jelo, piće, rukovanje, davanje, uzimanje, itd. Kod nekih sporednih poslova, kao što je pranje u toaletu i dr., koristi se lijeva strana, odnosno lijeva ruka.
Za onoga kome određenog dana uobičajni poslovi ne idu od ruke, koji je taj dan nespretan i neraspoložen, narod kaže: Mora da je ustao na lijevu nogu. Hoće se kazati da je praksa i sunnet da se liježe na desnu stranu i ustaje na desnu nogu.
Autor: Ishak Sedić
[1] Ebu Davud, Tirmizi, Ahmed, Hakim,- hasen, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, br.328.
[2] Buharija i Muslim, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 921.
[3] Hasen ibn Sufjan od Ebu Hurejre, - hasen, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić , hadis br. 267.
[4] Ibnu Adijj od Aiše, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 640.
[5] Ebu Davud, Ibnu Madže, Ibnu Hibban, - sahih, Et-tergibu vet-terhib, El-Munziri, Prijevod dr. S. Topoljak, hadis br. 759, str. 462.
[6] Muslim, Tirmizi, Ahmed, Nesai, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, br. 530.
[7] Ibnu Hibban, Bejheki, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 38.
[8] Taberani, Bezzar, - hasen, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 804.
[9] Ahmed, - sahih, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 1238.
[10] Hakim, Bejheki, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 170.
[11] Hakim, - hasen, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 814.
[12] Dejlemi, Munavi, Bejheki u Šuabul-imanu, Broj 40 u hadisima Poslanika, Sedić Mirsad, str. 39.
[13] Tirmizi, Ahmed, Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str. 482, br. 1209.
[14] Buharija i Muslim, Buharijeva zbirka hadisa, Knjiga IV, str. 532, br. 6324
[15] Buharija, Hisnul-muslimi, Said El-Kahtani, br. 28.
[16] Ebu Davud, - sahih, Hisnul-muslimi, Said El-Kahtani, br. 27.
[17] Ibnu Ebi Šejbe u Šuabul-iman. 4/178, Ogranci imana, Prijevod Fuad Sedić, str. 202.
[18] Musned Ebu Ja'la, 8/316, br. 4918, Novi Horizonti, br. 128, str. 29.
[19] Buhari, Ahmed, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str.362, br. 912.
[20] Muslim, Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str. 374, br. 942.
[21] Hakim, Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str. 365, br. 919.
[22] Ibnu Adijj, - daif, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 324.
[23] Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Armin Abaza, str. 383 br. 957.
[24] Ahmed, Bejheki, - hasen, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 973.
[25] Rufa', - daif, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 1307.
[26] Muslim, Muslimova zbirka hadisa, El-Munziri, Prijevod dr. Šefik Kurdić, Knjiga II, hadis br. 1065., str. 151.
[27] Muslim, Tirmizi, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz. Fuad Subašić, hadis br. 320.
[28] Ibnu Ebi Šejbe 5/241, Buhari u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, str.464, br. 1169.
[29] Ibnu Madže, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 552.
[30] Muslim, Ebu Davud, Ahmed, Ibnu Hibban, Buharija u El-Edebul-mufredu,Knjiga o edebu Prijevod, br. 344.
[31] Buharija, Muslim, Ahmed, Darimi, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu, Prijevod Armin Abaza, br. 1134.
[32] Tirmizi, - hasen sahih, Rijadussalihin, En-Nevevi Ed-Dimiški, hadis br. 849.
[33] Hakim, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz.Fuad Subašić, hadis br. 142.
[34] Ebu Davud, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz.Fuad Subašić, hadis br. 809.
[35] Buharija, - sahih, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz.Fuad Subašić, hadis br. 640.
[36] Ahmed, - hasen, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis br. 1276.
[37] Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str.413, br. 1039.
[38]Muttefekun alejhi, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, br. 1970.
[39] Buharija i Muslim, El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str.409, br.1023.
[40] Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str.409 , br.1026.
[41] Malik 2/962 i Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str.418, br. 1048.
[42] Taberani, Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str. 445, br. 1126.
[43] Ibnu Asakir, - hasen, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz.Fuad Subašić, hadis br. 344.
[44] Ahmed, Ebu Davud, Tirmizi, - hasen, Bin bir hadis, Mehmed Arif, Prijevod hfz.Fuad Subašić, br. 732.
[45] Ibnu Ebi Šejbe, Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str.385 br. 961.
[46] Tirmizi, - hasen, Izbor Poslanikovih hadisa, Jakub Memić, hadis broj 1117.
[47] Buharija u El-Edebul-mufredu, Knjiga o edebu , Prijevod Armin Abaza, str.444, br. 1111.
[48] Ebu Davud, Ahmed, - sahih, Rijadussalihin, En-Nevevi Ed-Dimiški, hadis br. 722.
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba