Jedan od promotora Monografije rekao je da je ovo knjiga koja govori o vremenu, ljudima, događajima i muslimanima koji su uvjek spremni pružiti ruku drugačijem, ali ne i odreći se svog dostojanstva.

Autor Monografije u uvodnim napomenama navodi da je Muftijstvo namjeravalo ovu izuzetno značajnu obljetnicu obilježiti 1992. godine, ali se to, iz objektivnih razloga, nije moglo ostvariti. Da ipak to ne bi ostalo nezabilježeno, odlučeno je da se obilježavanje obavi makar i sa zakašnjenjem.

Prvi mostarski muftija, prema do danas poznatim pisanim podacima, javlja se 1592. godine. Teritorijalni opseg Mostarskog muftijstva, koje danas nosi naziv Muftijstvo mostarsko, sve do osnivanja vilajeta Bosna 1865. godine podudarao se s opsegom Hercegovačkog sandžaka. Od tada su za Muftijstvo trajno izgubljena područja koja su pripadala Bosanskom (Čajniče) i Novopazarskom sandžaku (Kolašin, Pljevlja i Prijepolje). Odlukom Berlinskog kongresa iz 1878. godine Muftijstvo je izgubilo srez Nikšić, a nakon austrougarske okupacije i srez Foču.

Godine 1883. otvoren je muftijski ured u Mostaru, kojem su, pored srezova Bileća, Gacko, Konjic, Ljubinje, Ljubuški, Mostar, Nevesinje, Stolac i Trebinje, priključeni srezovi Livno i Prozor. U takvom teritorijalnom opsegu Muftijstvo je djelovalo sve do 1992. godine. Jedno vrijeme nakon Drugog svjetskog rata pa do godine 1988. Muftijstvo je brinulo o islamskoj zajednici u Dubrovniku i Splitu.

Autor Monografije zabilježio je svaki, pa i najnoviji, podatak koji se odnosi na Mostarsko muftijstvo, a koji je sadržan u pisanim spomenicima ili literaturi. Jedan od promotora rekao je da ga dr. Mulić podsjeća na pčelu koja mora obići stotine cvjetova da bi došla do meda, jer je iz raznih knjiga, časopisa i pisanih izvora sakupio “polen” iz kojeg je nastala ova vrijedna knjiga. Možda u Monografiji nisu izneseni do sada nepoznati podaci, ali je njen značaj što su u jednoj knjizi sakupljene i zabilježene činjenice rasute u mnogobrojnim pisanim spomenicima, knjigama, časopisima i novinama. Sve što je sakupio, autor je izložio u deset poglavlja.

U UVODU je dat kratak historijat državnih okvira u kojima je Hercegovina zajedno s Bosnom egzistirala od Osmanskog carstva do 1992.: Osmansko Carstvo je smijenila Austro-Ugarska, zatim Kraljevstvo SHS/Kraljevina Jugoslavija, a zatim dolazi period NDH, do kraja Drugog svjetskog rata.

U drugom poglavlju PRIHVATANJE ISLAMA U BOSNI S POSEBNIM OSVRTOM NA HERCEGOVINU autor argumentirano opovrgava činjenice koje su neki historičari bez utemeljenih dokaza unijeli u historiografiju, pa su one preuzete i u literaturu. Dr. Mulić dokazuje da prihvatanje islama nije bilo prinudno; da se oni koji su prihvatili islam nisu i “isturčili”; on valjanim argumentima pobija tvrdnje nekih historičara da su gradska naselja Osmanlije naselili Turcima te da regrutiranje janičara nije bio danak u krvi.

STANOVNIŠTVO NA PODRUČJU MUFTIJSTVA, S POSEBNIM OSVRTOM NA ZASTUPLJENOST MUSLIMANA jeste treće poglavlje, za koje je autor koristio dosad sve dostupne popise, vlastita računanja i podatke od osmanskih osvajanja do 1991. godine. U poglavlju su brojne tabele o broju stanovnika u varošima, trgovima i gradovima na području Muftijstva s postocima muslimana.

U svakoj temi koja je obrađena zastupljen je hronološki pregled kroz historijske državne okvire samo se tema POLOŽAJ MUSLIMANA I ORGANIZACIJA ISLAMSKE ZAJEDNICE U BOSNI I HERCEGOVINI NAKON PRESTANKA OSMANSKE VLADAVINE (poglavlje IV) odnosi na period u kojem su muslimani u Bosni i Hercegovini postali podanici nemuslimanskih država. Austro-Ugarska carevina nastojala je odvojiti muslimane od njihovog duhovnog centra Carigrada, a Kraljevina SHS/Kraljevina Jugoslavija ekonomski ih uništiti. U socijalističkoj Jugoslaviji muslimani su prošli različite faze, od 1946., kad je Ustavom FNRJ usvojeno načelo odvajanja vjerskih zajednica od države, do Ustava IZ-e u SFRJ godine 1990.

U petom poglavlju navedena su su samo imena, ako se prezimena nisu mogla saznati, te imena i prezimena svih do sada poznatih hafiza i biografski podaci o njima koji su se mogli utvrditi na temelju oskudnih podataka, abecedno po mjestima. Zabilježena su i imena dvije hafize iz Livna i jedne u Mostaru.

Poglavlje VI, MOSTARSKO MUFTIJSTVO I NJEGOVE MUFTIJE odnosi se na historiju Muftijstva. Autor navodi činjenicu da je do danas poznat samo zapis o postojanju mostarskog muftije iz 1592., ali da još nije utvrđeno šta je ta ustanova u tom periodu i predstavljala. U ovom poglavlju najinteresantniji je dio koji sadrži popis i biografske podatke (do kojih se moglo doći) svih muftija Mostarskog muftijstva, od prvog poznatog imena iz 1592. Mevlane Afmed ef. do biografije današnjeg muftije hadži Seida ef. Smajkića. Među mostarskim muftijama bilo je naučnika (ef. Ejubović - šejh Jujo), političara (ef. Džabić, koji je poveo muslimane u dugogodišnju borbu za vakufsko-mearifsku autonomiju), tragičnih ličnosti, kao ef. Karabeg koji je zbog razumnog stava u nemirnom vremenu izgubio glavu, i doktora nauka (Šakir ef. dr. Mesihović).

IZGRADNJA ISLAMSKIH VJERSKIH OBJEKATA NA PODRUČJU MUFTIJSTVA jeste VII poglavlje, u kojem su opisani svi muslimanski vjerski objekti s područja Muftijstva, a za najveći broj džamija priloženi su slika i prijevod tariha koji se odnosi na njenu gradnju ili opravku.

Poglavlja od VII do X odnose se na: MUSLIMANSKO ŠKOLSTVO, KULTURNI I SPORTSKI ŽIVOT I MUSLIMANSKE STRAOSJEDILAČKE RODOVE na području Muftijstva.

Monografija Četiri stoljeća Mostarskog muftijstva, 1592-1992 opremljena je obavještenjima (popisi izvora i literature) i interesantnim prilozima koji sadrže: brojčana stanja kuća i neoženjenih muškaraca od 1519. do 1863.; popise stanovništva za mjesta koja su ulazila u sastav Mostarskog muftijstva od 1879. do 1991.; brojčani podaci o učenicima i učiteljima u mektebima na većem dijelu današnjeg područja općine Konjic u 1893/1894. školskoj godini; Šematizam Islamske zajednice – Mostarsko muftijstvo i Izvršna tijela Islamske zajednice u SFRJ, prema Ustavu iz 1990. godine.

Uz napomenu da je Monografija štampana u tiražu od 700 primjeraka te da je urađena u tvrdom povezu navodimo i zaključak autora dr. Mulića: U toku četiristoljetnog perioda djelovanja Muftijstvo je na području svoga djelovanja odigralo značajnu ulogu u vjerskom životu, školskom obrazovanju i kulturnom životu muslimana. Rezultati toga djelovanja ostali su neizbrisivi u historiji ogromnih napora za opstojnost muslimana na ovom prostoru. Zasluga za to, bez sumnje, pripada svim muftijama koji su u tako dugom vremenu stajali na čelu Muftijstva, ali i brojnim alimima i ulemi. Na tome ćemo im ostati trajno zahvalni.

Posebnu radost svih muslimana s područja Muftijstva predstavlja pojava prigodne Monografije, u kojoj su opisani najvažniji događaji u četiri stoljeća njegovog djelovanja.

 

Autor: Mina Kujović