Vehabizam 

U enciklopedijskim djelima, kao što je Al-Mawsu Al-Muyassara fi al-adyan wa al-madahib wa al-ahzab al-mu'asira u izdanju organizacije Wamy iz Saudijske Arabije, koji vehabizam nazivaju selefijskim pokretom, on je vodeći reformistički pokret Muhameda ibn Abdulvehaba (1707-1787) koji se pojavio na Arapskom poluostrvu nakon „perioda zaostalosti i kulturne stagnacije u islamskom svijetu“ i riječ je o rekonstrukciji „puta časnih predaka iz prvih generacija“. Pripadnici ovog pokreta sebe nazivaju muwahiddunima „zagovornicima jednosti“ (ahl al-tawhid) i uzroke problema su vidjeli u odstupanju od izvornog islama, onakvog kako su ga oni tumačili, a zagovarali su slijeđenje prvih generacija muslimana (al-salaf al-salih). 

Često se selefizam i vehabizam smatraju sinonimima, na što su upozorili i autori poput Kamalija (2020) koji kaže: „Selefijski pokret može se razlikovati od vehabizma po tome što ovaj potonji ima za cilj očistiti religijsku praksu i mišljenje od svih tuđinskih elemenata kako bi muslimane spasili od Božijeg gnjeva; oni se suprotstavljaju svim sufijskim manifestacijama islama i više brinu da suzbiju bidʻa nego da pronose pozitivne aspekte reforme. U ovom pokretu smatraju da muslimani, kako bi se prilagodili uvjetima modernog života, nemaju potrebu za reinterpretacijom teksta, tj. za idžtihadom.“ 

Prema Karčiću (1990) novina u vehabijskom pristupu je u insistiranju na Sunnetu, što se duguje hanbelijskoj pravnoj školi, i običajima prvih generacija čija su pravna tumačenja smatrali obavezujućim, za razliku od cjelokupnog razvoja nakon prva dva i po stoljeća islamske historije koji su smatrali periodom stranih utjecaja, unutrašnjih iskrivljivanja, teoloških konstrukcija i filozofskih spekulacija. Iako su prilikom rješavanja realnih problema insistirali na idžtihadu, u praksi su se oslanjali i pozivali za mišljenja ranijih učenjaka. 

 Smailagić (1990) iznosi učenja vehabizma te uočava da su ideje polazile od Ibn Hanbelovog učenja o slijedećim pitanjima: 1) prisustvo javnoj molitvi je obavezno; 2) pušenje duhana je zabranjeno i kažnjava se bičevanjem; 3) zekat se plaća i na tajne dobiti, kao što su one od trgovine; 4) samo izjavljivanje islamskog vjerovanja nije dovoljno da čovjeka učini vjernikom, te treba istraživati i njegov karakter. Na to se, prema nekima, dodaje još zabrana tespiha itd. Rahman (2005) pokret naziva puritanskim, a pod snažnim utjecajem određenih učenja Ibn Tejmijje i Ibn Hanbela postao je generički termin koji se može primijeniti ne samo na ovaj koji je utemeljio Ibn Abdulvehab, već i na sve „tipove analognog fenomena širom muslimanskog svijeta koji su se zalagali za 'pročišćenje' vjere. Tako je vehabijska ideja obuhvata analogne, a ne identične fenomene u muslimanskom svijetu, o čemu govori i Allawi (2012). Međutim, prema Rahmanu sveopća tradicija islama suprotstavila se vehabijskim metodama, baš kao što je ranije odbacila i haridžijske metode, jer je u vehabijskim postupcima mogla naći reminiscencije na haridžijski revolt. Vehabije su se oružano pobunili protiv Osmanske države, koja je tada bila čuvar titule halife i teritorijalno je uključivala i dio Arapskog poluotoka, jer su smatrali da je ova država iznevjerila islam. Zato, kako piše Karčić (1990), vehabije nisu u političkoj teoriji govorili o halifi, koja podrazumijeva univerzalnost, već o imamu – vjerskom i svjetovnom autoritetu na određenoj teritoriji.  

Pojam vehabizam u Bosni i Hercegovini nema jedno značenje, ali glavna karakteristika u njegovom određenju jeste da stoji naspram ili protiv višestoljetne vjerske tradicije muslimana u BiH. U tom kontekstu, nedostatan je broj analiza islamskih intelektualaca o učenju vjerskih grupa u BiH koje su prozvane „vehabijama“: da li ove grupe u cijelosti, od duhovnih do političkih pitanja, odražavaju učenje vehabijskog pokreta iz 18. stoljeća koji je bio i jedan vid reformističkog pokreta (interesantno da se u slučaju „bosanskih vehabija“ reformizam isključuje), odnosno da li nastoje biti svojevrsni ogranak neovehabija s novim staništem u Evropi, ili je posrijedi jedan poseban, domaći, evropski, oblik učenja koji se samo djelomično preklapa sa učenjem vehabijskog pokreta itd.  

Profesor Alibašić je u pokušaju određenja ovog termina napisao: „Jedan lični pokušaj da odredim ovaj pojam doveo me do zaključka da su osnovne karakteristike 'vehabija' u kontekstima u kojima se taj pojam kod nas koristi sljedeće: 1) vjerska revnost i puritanizam, 2) literalizam i nepoštivanje mezheba, 3) sklonost samoinicijativi, da ne kažemo anarhizmu u organizaciji vjerskih poslova, i 4) isključivost prema drugačijim mišljenjima, koja ponekad graniči sa njihovim anatemisanjem. Neki bi ovdje dodali i nasilje, ali to nije tačno za većinu 'vehabija', kao što ćemo vidjeti.“ Određenje nejasnog pojma vehabizam, njegovog sadržaja, u bosanskohercegovačkoj javnosti se, naročito u medijima, razlikuje od slučaja do slučaja i shodno određenoj situaciji poseže se za nejasnim terminima i objašnjenjima koja dovode da se nejasno definira još nejasnijim, obscurum per obscurius. Dok se u naučnim krugovima sve manje koristi ovaj pojam, u bh. javnosti, naročito u medijskom diskursu, ovaj pojam je još uvijek aktuelan i kao fenomen u diskursu korespondira s aluzijom na jednu vrstu selefizma, neotekfizirma, haridžizma, fundamentalizma, ekstremizma, terorizma, iracionalizma, destrukcionizma, panarabizma, sklonosti za uništavanjem, nasiljem, okrutnošću, pretjerivanjem, poligamijom, želje za teokratskom vlašću i apsolutnom teokratskom kontrolom cjelokupnog čovjekovog društvenog života. Stoga, pojam ima i pežorativno značenje, pored toga što njegova upotreba može biti posljedica nestručnosti ili odsustva terminološke norme. 

Keywords & Tags

Contact Us