Ebu Jusuf Jakub ibn Ibrahim el-Ensari (731-798), tabi-tabiin, najvažniji učenik Ebu Hanife i autor najstarijih knjiga iz fikha u islamu. Ensarijskog je porijekla, tj. njegovi preci su iz Medine. Rođen je u Kufi. Tu se školovao kod Ebu Hanife i Muhammeda ibn Abdurrahmana ibn Ebu Lejle, te pred drugim renomiranim kufanskim šejhovima. Njihov broj je veći od 70. Među njima su: Sulejman ibn Mihran el-A'meš, Asim ibn Ebu en-Nedžud, Ebu Ishak Sulejman eš-Šejbani, Israil ibn Junus ibn Ebu Ishak es-Subej'i, Mis'ar ibn Kidam el-Hilali itd. Na svom putu traženja znanja boravio je i u drugim naučnim centrima Iraka, Arabije i Šama: Basri, Mekki, Medini, Damasku, Homsu itd. Među njegovim učiteljima su, pored Ebu Hanife, još 3 osnivača mezheba: Malik ibn Enes, Lejs ibn Sa'd i Sufjan ibn Ujejne. Kada je Ebu Hanife preselio na ahiret, počeo je podučavati u Kufi u samostalnoj halci. Držao je svoju halku u Kufi preko 10 godina. Oko 780. godine prelazi da živi i djeluje u Bagdadu, gdje ostaje do svoje smrti, obnašajući visoke kadijske funkcije. Prvo je bio bagdadski kadija šest godina (780-786), a onda je u doba abasijskog halife Haruna er-Rešida (786-809) postavljen za prvog vrhovnog kadiju Islamskog hilafeta. Tu službu je obavljao 12 godina (786-798).
Kao vrhovni kadija najviše je zaslužan za širenje hanefijskog mezheba. Napisao je 99 knjiga u 400 svezaka: fikh (Kitāb al-ẖarāǧ - prva knjiga iz islamskog finansijskog prava; Al-Ḥiyal, Iẖtilāf Abū Ḥanīfah wa Ibn Abū Layla, Kitāb al-radd ‘alā Siyar al-Awzai', Al-Nawādir, Adab al-qāḍī, Kitāb al-radd 'ala Mālik ibn Anas, Kitāb iḥtilāf al-amṣār, Al-Amālī fī al-fiqh - djelo je imalo više od 300 svezaka; Kitāb al-ǧawāmi' - zbirka od 40 knjiga; Al-Imlā' - zbirka od 36 knjiga; Kitāb al-ṣalah, Kitāb al-ṣiyām, Kitāb al-zakāh, Kitāb al-ṣayd wa al-ḏabāiḥ, Kitāb al-buyū', Kitāb al-wakālah, Kitāb al-ġaṣb, Kitāb al-istibra', Kitāb al-ḥudūd, Kitāb al-waṣāyah, Kitāb al-farāiḍ), hadiske zbirke (Al-Āṯār - jedna od najstarijih hadiskih zbirki; Al-Nusẖa - rivajet Musneda Ebu Hanife), usuli fikh (Kitāb uṣūl al-fiqh). Inače, većina njegovih djela je zagubljena.
Vidi detaljnije o Ebu Jusufu: Ibn es-Sa'd, Et-Tabekat el-kubra, Dar Sadir, Bejrut, 1968, sv. 6, str. 52, sv. 7, str. 52, 330-331, 337; Jahja ibn Mein, Et-Tarih - rivaje Ed-Duri, Mekrez El-Buhus el-islamijje ve ihja et-turas el-islamijj, Mekka, 1979, sv. 4, str. 474; El-Buhari, Et-Tarih es-sagir, Mektebe Dar et-turas, 1977, Halep - Kairo, sv. 2, str. 228; Muslim, El-Kuna ve el-esma', Imade el-bahs el-ilmijj bi El-Džamia el-islamijje, Medina, 1984, sv. 2, str. 922; Ibn Kutejbe ed-Dineveri, El-Mearif, El-Hej'e el-misrijje el-amme li el-kutub, Kairo, 1992, str. 499; El-Fesevi, El-Ma'rife ve et-tarih, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1981, sv. 1, str. 173; Veki', Ahbar el-kudat, Mektebe Et-Tidžarijje el-kubra, Kairo, 1947, sv. 3, str. 254-264, 282, 326; Ibn Džerir et-Taberi, Tarih er-rusul ve el-muluk, Dar Et-Turas, Bejrut, 1967, sv. 8, str. 162, 239; El-Begavi, Mu'džem es-sahabe, Mektebe Dar el-bejan, Kuvajt, 2000, sv. 3, str. 48; Ibn Hibban, Es-Sikat, Mektebe Ed-Dar, Medina, 1985, sv. 7, str. 645-647; Id., Mešahir ulema' el-emsar, Dar El-Vefa', Mensura, 1991, str. 270; Ebu Sulejman er-Rebei, Tarih mevlid el-ulema' ve vefejatihim, Dar El-Asime, Rijad, 1990, sv. 1, str. 412; Hamza es-Sehmi, Tarih Džurdžan, Alem el-kutub, Bejrut, 1987, str. 487-488; Es-Sajmeri, Ahbar Ebi Hanife ve ashabihi, Alem el-kutub, Bejrut, 1985, str. 29, 97-108, 158-159; Ibn Hazm, Džemhere ensab el-Areb, Dar El-Kutub el-imijje, Bejrut, 1983, str. 390; Ibn Abdulberr, El-Intika' fi fedail es-selase el-eimme el-fukaha', Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, str. 172-173; Id., El-Istigna' fi ma'rife el-mešhurin men hamele el-ilm bi el-kuna, Dar Ibn Tejmijje, Rijad, 1985, sv. 2, str. 1015-1016; Id., El-Istiab fi ma'rife el-ashab, Dar El-Džil, Bejrut, 1992, sv. 2, str. 584-585; Ebu Nuajm, Ma'rife es-sahabe, Dar El-Vetan, Rijad, 1998, sv. 3, str. 1180; El-Hatib, Tarih Bagdad, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1996/97, sv. 10, str. 238, sv. 13, str. 348-349, sv. 14, str. 245-263, 298-299; Eš-Širazi, Tabekat el-fukaha', Dar Er-Raid el-arebijj, Bejrut, 1970, str. 134-135; El-Kadi Ijad, Tertib el-medarik ve takrib el-mesalik, Matbea Fedale el-Muhammedijje, Rabat, 1965-1983, sv. 2, str. 174; Jahja ibn Ibrahim es-Selmasi, Menazil el-eimme el-erbea: Ebi Hanife ve Malik ve Eš-Šafi' ve Ahmed, Mektebe El-Melik Fehd el-vetanijje, Rijad, 2002, str. 177-178; Es-Sem'ani, El-Ensab, Daire El-Mearif el-usmanijje, Hajderabad, 1962, sv. 2, str. 91-92, sv. 3, str. 195-196, sv. 7, str. 90-91, sv. 10, str. 306-308; Ibn Asakir, Tarih Dimešk, Dar El-Fikr, Bejrut, 1995, sv. 8, str. 200, sv. 60, str. 123, sv. 73, str. 298-300; Ebu el-Feredž Ibn el-Dževzi, El-Muntezam fi tarih el-muluk ve el-umem, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1992, sv. 9, str. 3, 71-80, 213, sv. 10, str. 41-42; Sibt Ibn el-Dževzi, Mir'at ez-zeman fi tevarih el-e'jan, Dar Er-Risale el-alemijje, Damask, 2013, sv. 12, str. 446, sv. 13, str. 33-41, 280-281; Ibn el-Esir, El-Kamil fi et-tarih, Dar El-Kitab el-arebijj, Bejrut, 1997, sv. 5, str. 287, 325; Id., Usd el-gabe fi ma'rife es-sahabe, Dar El-Fikr, Bejrut, 1989, sv. 2, str. 187; Ibn Hallikan, Vefejat el-e'jan, Dar Sadir, Bejrut, 1994, sv. 5, str. 408, sv. 6, str. 37, 378-390; Ibn el-Futi, Medžme' el-adab fi mu'džem el-elkab, Vizare es-sekafe ve el-iršad el-islamijj, Teheran, 1995, sv. 3, str. 314-316; Ibn Menzur, Muhtesar Tarih Dimešk, Dar El-Fikr, Damask, 1984, sv. 4, str. 291; Ibn Abdulhadi, Tabekat ulema' el-hadis, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1996, sv. 1, str. 421-422; El-Mizzi, Tehzib el-kemal fi esma' er-ridžal, Muessese Er-Risale, Bejrut, 1980, sv. 25, str. 318-319; Ez-Zehebi, Menakib El-Imam Ebi Hanife ve sahibejh, Ledžne ihja' el-mearif en-nu'manijje, Hajderabad, 1987/88, str. 57-76; Id., Tarih el-islam, Dar El-Garb el-islamijj, Bejrut, 2003, sv. 4, str. 907, 908, 918, 1021-1025, 1258, sv. 5, str. 918; Id., Sijer e'lam en-nubela', Muessese er-Risale, Bejrut, 1985, sv. 8, str. 535-539, sv. 10, str. 647; Id., Tezkire el-huffaz, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1998, sv. 1, str. 214-215; Id., Mizan El-I'tidal, Dar El-Ma'rife, Bejrut, 1963, sv. 2, str. 590-591, sv. 4, str. 447; Id., El-Muin fi tabekat el-muhaddisin, Dar El-Furkan, Amman, 1984, str. 71; Id., El-Iber fi haber men gaber, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, sv. 1, str. 219-220; Es-Safedi, El-Vafi bi el-vefejat, Dar Ihja' et-turas el-arebijj, Bejrut, 2000, sv. 3, str. 116, sv. 15, str. 96-97, sv. 27, str. 89, sv. 29, str. 167, 173; El-Jafi', Mir'at el-džinan ve ibre el-jakzan, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1997, sv. 1, str. 297-300; Ibn Kesir, El-Bidaje ve en-nihaje, Dar El-Fikr, Bejrut, 1986, sv. 9, str. 300, sv. 10, str. 180-182, 203; El-Kureši, El-Dževahir el-mudijje fi tabekat el-hanefijje, Mir Muhammed Kutubhane, Karači, sv. 1, str. 309-310, 476, sv. 2, str. 220-222, 234-235, 459-460, 519-526; Ibn Haldun, Et-Tarih, Dar El-Fikr, Bejrut, 1988, sv. 3, str. 274; Ibn Hadžer, Lisan el-mizan, Dar El-Bešair el-islamijje, Bejrut, 2002, sv. 3, str. 437-438, sv. 6, str. 300-301; Id., Ref' el-isr an kudat Misr, Mektebe El-Handži, Kairo, 1998, str. 468-472; Id., El-Isabe fi temjiz es-sahabe, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1994/95, sv. 3, str. 40; El-Ajni, Megani el-ahjar fi šerh esami ridžal Meani el-asar, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 2006, sv. 3, str. 250-253, 541; Ibn Tagribirdi, En-Nudžum ez-zahire fi muluk Misr ve el-Kahire, Dar El-Kutub el-misrijje, Kairo, sv. 2, str. 107-108; Es-Sujuti, Tabekat el-huffaz, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1983, str. 127-128; Ibn Kutlubuga, Tadž et-teradžim, Dar El-Kalem, Damask, 1992, str. 241, 315-317; El-Ulejmi, El-Tarih el-mu'teber fi enba' men gaber, Dar En-Nevadir, Damask, 2011, sv. 3, str. 354-356; Et-Tajjib Bamahreme, Kilade en-nahr fi vefejat e'jan ed-dehr, Dar El-Minhadž, Džidda, 2008, sv. 2, str. 265, 275-278; Ibn en-Nedim, El-Fihrist, Dar El-Ma'rife, Bejrut, 1997, str. 252-253; Katib Čelebi, Sullem el-vusul ila tabekat el-fuhul, IRCICA, Istanbul, 2010, sv. 3, str. 417-418, 440, sv. 5, str. 465; Id., Kešf ez-zunun an esamijj el-kutub ve el-funun, Mektebe El-Musenna, Bagdad, 1941, reprint Dar Ihja' et-turas el-arebijj, sv. 1, str. 46, 161, sv. 2, str. 1415, 1581, 1680; Ismail-paša el-Bagdadi, Hedijje el-arifin, Tubia bi inaje Vekale el-mearif el-dželile fi metbeatiha El-Behijje, 1951, reprint Dar El-Ihja' et-turas el-arebijj, Bejrut, sv. 2, str. 536; Ibn el-Imad el-Hanbeli, Šezerat ez-zeheb fi ahbar men zeheb, Dar Ibn Kesir, Damask-Bejrut, 1986, sv. 2, str. 231-232, 367-371; El-Leknevi, El-Fevaid el-behijje fi teradžim el-hanefijje, Dar Es-Seade, Kairo, 1906, str. 225; Siddik Hasan Han, Et-Tadž el-mukellel min dževahir measir et-tiraz el-ahir ve el-evvel, Vizare el-evkaf ve eš-šuun el-islamijje, Doha, 2007, str. 137-139; El-Muveffek el-Havarizmi el-Mekki, Menakib Ebu Hanife, Dar El-Kitab el-arebijj, Bejrut, 1981, str. 370-377, 463-508; Ibn el-Bezzaz, Menakib Ebu Hanife, Dar El-Kitab el-arebijj, Bejrut, 1981, str. 101, 105, 110-112 (passim), 120, 126, 365-370, 389-418; Ez-Zirikli, El-E'alam, Dar El-Ilm li el-melajin, Bejrut, 2002, sv. 3, str. 79, sv. 8, str. 193-194; Omer Rida Kehhale, Mu'džem el-muellifin, Mektebe El-Musenna, Bagdad, reprint Dar Ihja’ et-turas el-arebijj, Bejrut, sv. 13, str. 240-241; Adil Nuvejhid, Mu'džem el-mufessirin min sadr el-islam ve hatta el-hadir, Muessese Nuvejhid es-sekafijje, Bejrut, 1988, sv. 2, str. 739; Ibn Ebu Hatim, El-Džerh ve et-ta'dil, Dar El-Ihja' et-turas el-arebijj, Bejrut, 1952, sv. 9, str. 201-202; Ibn Adijj, El-Kamil fi duafa' er-ridžal, Dar El-Kutub el-ilmijje, Bejrut, 1997, sv. 8, str. 465-468; Es-Simnani, Revda el-kudat ve tarik en-nedžat, Muessese Er-Risale, Bejrut, Dar El-Furkan, Amman, 1984, sv. 4, str. 1504; Muhammed Zahid el-Kevseri, Husn et-tekadi fi sire el-Imam Ebi Jusuf el-Kadi, El-Mektebe El-Ezherijje li et-turas, Kairo, 2002; Salim Öğüt, EBÛ YÛSUF, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Istanbul, 1994, sv. 10, str. 260-265; Zafar Ishaq Ansari, The Early Development of Islamic Fiqh in Kufah with Special Reference to the Works of Abu Yusuf and Shaybani, doktorska teza, odbranjena na: McGill University, Montreal, 1966; Joseph Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford University Press, London, 1975, str. 294-301 (passim), 301-306; Muhammed Isam Šebaru, Kadi el-kudat fi el-islam, Dar En-Nehda el-arebijje, Bejrut, 1992, str. 151-161; Subhi el-Himsani, Kadi kudat Bagdad ve eseruhu fi el-fikh el-islamijj, Medželle El-Medžme' el-ilmijj el-arebijj, 1965, sv. 40, br. 1, str. 117-136.
Adress: Kovaci 36, 71000 Sarajevo Bosnia-Herzegovina
email: info@islam.ba